Zdrowa rywalizacja u dzieci, czyli kilka ważnych słów o przegrywaniu

Przegrywanie bywa trudne, zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, choć jest nieodłączną częścią rywalizacji. Nikt nie lubi czuć, że jest w czymś gorszy, a jednak każdy prędzej czy później musi się z tym zmierzyć.

Warto więc zastanowić się, jak przygotować dziecko na te momenty, by zamiast frustracji i zniechęcenia, potrafiło wyciągać z nich lekcję i rozwijać się dzięki nim.

Czy rywalizacja u dzieci jest dobra?

Rywalizacja sama w sobie może być dobra lub szkodliwa. Przede wszystkim jednak jest nieunikniona. Gry, sportowe zajęcia, konkursy – to wszystko elementy dziecięcej codzienności, w których naturalnie występuje rywalizacja. Jednak pierwszą styczność z tym zjawiskiem dzieci mają jeszcze w domu. Zanim zaczną konkurować o względy kolegów, a czasem nawet nauczycieli, zaczynają zabiegać o uwagę mamy czy taty.

Rywalizacja w dorosłym świecie

Jako dorośli często nie jesteśmy bez winy i na oczach dziecka sami rywalizujemy, nie zawsze w zdrowy sposób. Wszechobecna gonitwa za byciem najlepszym, docenionym i odnoszącym sukcesy, wpływa na różne aspekty naszego życia, także rodzinnego.

Niejednokrotnie zdarza się też, że to dziecko jest obiektem rywalizacji. Bywa, że jedna babcia prześciga się z drugą, która daje lepsze prezenty albo więcej słodyczy. Czasem też rodzice się rozstają i wtedy również zaczyna się konkurowanie.

Bezkonkurencyjność w oczach rodzica

Problemy z przełknięciem porażki u dziecka to często także pojawiają się, gdy rodzice nie przygotowują go w żaden sposób do tej naturalnej rywalizacji w życiu szkolnym i przedszkolnym. Zwłaszcza jedynak lub najmłodsze dziecko może odczuć tego konsekwencje. W końcu w domu, wśród bliskich, to ono jest zawsze na piedestale. Jego rysunki są zawsze najpiękniejsze, w każdej grze pozwala mu się wygrać, a jeśli zrobić coś źle, domownicy udają, że tego nie widzą.

• Niestety moment zderzenia z rzeczywistością może być dla takiego dziecka brutalny.
• Nagle okaże się, że niektórzy rówieśnicy są lepsi w nauce lub sporcie.
• Ktoś zrobi lepszy rysunek, ktoś dostanie pochwałę,
• komuś poszczęści się w grze lub przyniesie lepszą zabawkę.

To normalne, ale nie dla dziecka, które wcześniej dla rodziców zawsze było „najlepsze”. Reakcją na przegraną lub krytykę niestety często bywa płacz lub złość.

Już na tym etapie bywa trudno przepracować problem, ale zdarza się czasem, że rodzice pogarszają sytuację. Nauczyciele niekiedy otrzymują telefony od niezadowolonych opiekunów, bo według nich dziecko powinno dostać pochwałę lub wyższą ocenę.

• Jest to pozorna walka o interesy dziecka, pod którą kryją się ambicje samego rodzica.
• Przykre rezultaty takich praktyk ujrzymy, kiedy dziecko już w życiu dorosłym odkryje, że nie zawsze może być najlepsze, dostać wymarzoną pracę, premię czy odnieść sukces w jakiejś dziedzinie.
• Porażka urośnie wówczas do rangi katastrofy, z którą nie będzie sobie mogło poradzić.

Presja na doskonałość

Z drugiej strony zdarzają się także rodzice, którzy są zbyt krytyczni i wymagający. Zapisują dzieci na zajęcia dodatkowe i oczekują sukcesów edukacyjnych, artystycznych czy sportowych, a przy tym zapominają, że nie da się być we wszystkim najlepszym. Z ich ust padają często ostre słowa pod adresem dziecka, kiedy nie spełnia ono oczekiwań.

• W ten sposób podkopują wiarę w siebie młodego człowieka i odbierają radość z aktywności, podejmowania prób czy starań.
• To zachowanie bardzo szkodliwe, które nie tylko niszczy samoocenę dziecka, ale także utrudnia mu relacje rówieśnicze.
• Może się pojawić w nim agresja do lepszych albo pogarda dla tych, których postrzega jako gorszych.

Dlatego właśnie rodzice powinni jako pierwsi zrobić rachunek sumienia i sprawdzić, czego uczą dziecko na temat rywalizacji. Próbując chronić je przed porażką, czy to przez wysokie wymagania czy nadmierne głaskanie po głowie, sprawiamy, że traci ono ważną lekcję na temat tego, jak tak naprawdę powinno wyglądać dążenie do sukcesu.

Co to jest zdrowa rywalizacja?

Niektórzy psychologowie uważają, że w dziecięcym świecie nie powinno być miejsca na rywalizację. Nie ma jednak tak naprawdę dobrego sposobu, aby ją wykluczyć. Zjawisko to jest i będzie, a razem z nim dziecko nieuchronnie pozna też smak porażki. Dlatego warto nauczyć je odpowiedniego podejścia do przegrywania. Właśnie dzięki temu rywalizacja stanie się zdrowa, a samoocena dziecka nie ucierpi.

Często to właśnie rodzic musi pierwszy poprzestawiać sobie w głowie definicję zdrowej rywalizacji. To, co się w niej mieści to nie tylko sukcesy, medale i najwyższe noty, ale przede wszystkim ciężka praca i wytrwałość. Oprócz tego, to też zrozumienie swoich słabości oraz praca nad nimi. Czasem sukcesem jest samo podjęcie próby mimo niechęci i trudności.

Jak nauczyć dziecko zdrowej rywalizacji?

Rywalizacja to nie tylko sukcesy, ale też porażki i to one często bywają trudniejsze do zaakceptowania. Dlatego tak ważne jest, by dziecko uczyło się, jak radzić sobie z przegraną i czerpać motywację z własnych postępów. Jak możemy je w tym wesprzeć?

Twoje ambicje nie powinny być poprzeczką

Wielu rodziców chciałoby, żeby ich dziecko było we wszystkim najlepsze lub realizowało się w dziedzinach, które wydają im się ważniejsze. Kończy się to często stawianiem nierealistycznych wymagań, które są odbiciem naszych własnych ambicji. Niech poprzeczka wisi na takim poziomie, do którego dziecko może dosięgnąć na tym etapie, na którym się obecnie znajduje. Tylko dzięki odsunięciu presji, zobaczymy realne postępy, a niedoskonałość przestanie równać się porażce.

Stawiaj wyzwania dostosowane do możliwości

Wykonywanie zadań, które dajemy dziecku, może sprawić mu wiele satysfakcji. Musimy jednak rzucać wyzwania, z którymi może ono sobie realnie poradzić. Jeśli dziecko ma problem w jakiejś dziedzinie, zacznijmy od prostszych rzeczy. Dajmy na początek prostsze równania matematyczne lub uczmy powtarzania łatwiejszych wyrazów i podnośmy poziom trudności stopniowo. Niech sukcesem będzie pokonywanie własnych barier.

Nie porównuj do innych dzieci i nie deprecjonuj małych sukcesów

Nic tak nie podkopuje samooceny, jak porównywanie osiągnięć dziecka do innych i umniejszanie mu, kiedy czuje się z siebie zadowolone.

• Słowa „mogłeś zrobić lepiej” albo „twoja koleżanka potrafi” mogą wyrządzić dużo szkód w dziecięcej głowie.
• Różnice w osiągnięciach i umiejętnościach mogą być zależne od wielu czynników i nie zawsze dziecko ma na to wpływ.
• Być może dało z siebie swoje 100%, więc pokazując mu, że to nas nie satysfakcjonuje, odbieramy mu chęć do starań.

Możemy też przyczynić się do tego, że zepsujemy relację dziecka z obiektem naszych porównań. Ta „koleżanka”, która zawsze robi wszystko lepiej zacznie budzić w dziecku niechęć, która z czasem może przerodzić się w agresję.

Trzeba więc doceniać małe sukcesy i to, że dziecko pokonuje własne bariery. Nawet jeśli teraz jest ktoś od niego lepszy, liczy się to, że ono jest dziś lepsze niż było wczoraj.

Szukaj mocnych stron dziecka

Młody człowiek kształtuje się przez rywalizację. Uczy się siebie, swoich mocnych i słabych stron. Powinniśmy mu na to pozwolić i wspierać poszukiwaniu jego unikalnych talentów. Niech wie, że każdy jest inny i nie zawsze będzie równie dobry w jakiejś dziedzinie, jak jego kolega czy koleżanka. Wskażmy też umiejętności, które wyróżniają dziecko na tle innych. Jeśli martwi się, że nie radzi sobie dobrze z językiem polskim, pochwalmy za zdolności matematyczne. Musi przede wszystkim zrozumieć jednak, że sukcesy to kwestia zarówno włożonego wysiłku, jak i predyspozycji.

Pozwól dziecku wybierać swoje bitwy

Nie decydujmy za dziecko o konkursach czy dodatkowych zajęciach. Pozwalajmy mu samemu wybierać z jakimi wyzwaniami chce się mierzyć. Być może wie już, że coś jest jego słabą stroną i nie chce za wszelką cenę konkurować tam, gdzie ma małe szanse. Zamiast quizu z historii, niech wybierze zmagania sportowe, jeśli w tym czuje się lepiej.

Natomiast jeśli dziecko wykaże chęć rywalizowania w dziedzinie, w której radzi sobie słabiej, nie odbierajmy mu radości z brania udziału w aktywnościach. Może lubi malować i nie przeszkadza mu, że nie ma jeszcze zdolności takich jak rówieśnicy? A może chce lepiej grać na instrumencie, mimo że późno zaczął i inne dzieci zrobiły większe postępy?

Podcinanie skrzydeł nie jest tu wskazane. W zdrowej rywalizacji pozwalamy dziecku samemu wyznaczać sobie cele i doceniamy, że wkłada wysiłek w ich realizację, bez względu na to, czy nagrodą jest dyplom czy satysfakcja z udziału.

Doceniaj starania, a nie efekty

Najważniejsza zasada zdrowej rywalizacji to skupienie na staraniach, a nie na efektach. Ważne jest, aby chwalić dziecko nie za zdobyte wyróżnienia, a za wysiłek włożony w ich otrzymanie. Definicja sukcesu staje się wówczas elastyczna. Może nim być najwyższy stopień, ale może to też być ocena wyżej niż na poprzednim sprawdzianie. Uczmy więc dziecko, że rozegranie dobrego meczu ma wartość, nawet jeśli nie kończy się wygraną.

Taka interpretacja rywalizacji pomaga też zrozumieć, że jesteśmy różni i możemy sobie stawiać różne cele. Pozwala też docenić pracę nad sobą i do niej zachęcić. Przede wszystkim jednak umożliwia radzenie sobie z przegrywaniem w zdrowy sposób. Ponieważ porażka nie będzie powodem do paniki i obniżonej samooceny, jeśli dziecko będzie rozumiało, że jego starania są równie ważne, jak odniesione zwycięstwa.