Dziecko kłamie. Jak reagować, jak je oduczyć?

Kłamstwo jest naturalnym etapem w rozwoju dziecka. Oszukiwanie jest ściśle związane z rozwojem poznawczym. Około 3-4 roku życia kształtuje się zdolność do zrozumienia czym jest kłamstwo. W tym wieku dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę, że słowa mają wpływ na innych, a ich zachowanie może wpłynąć na ich relacje z innymi ludźmi. Dzieci w tym wieku zaczynają również rozumieć, że istnieją różnice między tym, co jest prawdziwe, a tym, co jest fikcyjne.

Jednakże, pomimo tego, że dzieci w wieku przedszkolnym rozumieją pojęcie kłamstwa, to często trudno im odróżnić rzeczywistość od wyobrażeń i zdarza się, że opowiadają historie, które nie są prawdziwe. W tym wieku dzieci powoli odkrywają, że poza ich światem wewnętrznym istnieje świat zewnętrzny, na który można wpływać. W związku z tym zaczynają z tą wiedzą eksperymentować. Aby kłamstwo nie stało się wiodącą strategią radzenia sobie z codziennymi trudnościami warto zrozumieć, skąd się bierze. Kiedy dziecko kłamie, ważne jest, aby zrozumieć, dlaczego tak zrobiło, ponieważ może to być oznaką, że coś mu przeszkadza lub czuje się zagrożone. Dla dziecka jest to często strategia wynikająca z niezaspokojonych potrzeb, takich jak:

• potrzeba ochrony (przed karą, gniewem rodziców, wstydem)
• potrzeba przynależności i akceptacji (presja otoczenia, chęć zyskania uznania w grupie rówieśników)
• potrzeba dostrzeżenia i zainteresowania (na przykład udawany ból, żeby zwrócić uwagę rodziców)
• potrzeba uznania (zmyślone sukcesy i historie, żeby spełnić oczekiwania)
• potrzeba zabawy i kreatywności (wymyślane historie i sytuacje)

Zacznij od zrozumienia przyczyny

Zrozumienie powodów, dla których dziecko kłamie, jest ważne, ponieważ może to pomóc w rozwiązaniu problemu i zapobiec przyszłym kłamstwom. Dzieci kłamią z różnych powodów, a każde z tych powodów wymaga innego podejścia. Zrozumienie przyczyn kłamstwa może pomóc w ustaleniu, jakie kroki należy podjąć, aby wesprzeć dziecko. Na przykład, jeśli przyczyną kłamstwa jest odczuwanie emocji strachu, maluch może potrzebować większego poczucia bezpieczeństwa i zaufania.

W przypadku, gdy dziecko kłamie z chęci uzyskania czegoś na czym mu zależy, ważne jest, aby pokazać mu, że prawda jest ważniejsza niż rzeczy materialne. Istotne jest również, aby zawsze podkreślać, że kłamanie jest nieodpowiednie i może powodować utratę zaufania, a mówienie prawdy jest podstawą do budowania trwałych relacji.

Jak reagować na kłamstwo?

Pamiętajmy, że sami też popełniamy błędy. Traktujmy dziecko tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani w podobnych, choć „dorosłych” sytuacjach. Bądźmy dla dziecka wsparciem, okażmy zrozumienie, tłumaczmy konsekwencje i pomóżmy znaleźć najlepsze wyjście. Doceńmy, że dziecko podzieliło się z nami prawdą, która może być dla niego nieprzyjemna.

• Zachowaj spokój. Gdy dziecko kłamie, zwykle nie robi tego celowo, aby cię skrzywdzić. Może po prostu czuć się zdezorientowane, przestraszone , dlatego ważne jest, aby zachować spokój i wyjaśnić, że kłamstwo jest nieodpowiednie. Rozmowa w tym przypadku jest bardzo ważna.
• Zadawaj pytania. Zamiast usilnie nalegać, aby dziecko przyznało się do kłamstwa, zacznij od zadawania pytań, aby zrozumieć, dlaczego tak zrobiło. Na przykład: „Dlaczego powiedziałeś, że to nie ty, skoro wiem, że to ty stłukłeś wazon?”
• Wyjaśnij konsekwencje. Ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że kłamstwo ma negatywne konsekwencje, takie jak utrata zaufania. Możesz powiedzieć: „Kłamanie jest nieodpowiednie i powoduje utratę zaufania. Lepiej zawsze mówić prawdę”. „Utracone zaufanie trudno odbudować”
• Daj dziecku okazję do poprawy. Kiedy dziecko przyzna się do kłamstwa, ważne jest, aby dać mu szansę na naprawienie sytuacji. Możesz powiedzieć: „Rozumiem, że powiedziałeś kłamstwo, ale teraz możesz powiedzieć mi prawdę i zacząć od nowa”.
• Szukaj innych rozwiązań. Na przykład w sytuacji gdy dziecko zniszczy jakąś rzecz w domu i nie przyznaje się do winy, a my wiemy jaka jest prawda. Spróbujmy ustalić z dzieckiem sposób na naprawę szkody: „Stłukłaś wazon bo grałaś w piłkę w domu. Prosiłam aby piłką bawić się tylko na dworze. Jaki masz pomysł aby naprawić sytuacje? Może wspólnie posprzątamy?”

Chodzi o to, żeby pokazać dziecku, że błędy można naprawić. Zdarzają się one każdemu i nie powinny być powodem do wstydu. Prawdziwą sztuką i powodem do dumy jest naprawienie skutków, a nie unikanie ich i chowanie się za kłamstwem. Jeśli my, rodzice, będziemy wspierać i wzmacniać w dziecku takie właśnie postawy, efekty będą najlepsze.

Odwrót z niewłaściwej drogi? Ale jak?

Czy można jeszcze uratować sytuację, kiedy dotąd do kłamania przez dziecko podchodziliśmy niewłaściwie? Jeśli karaliśmy je za przyznanie się do winy, raniliśmy zamiast wspierać, albo sami dawaliśmy zły przykład, wymagając przy tym zupełnie innych zachowań? Oczywiście! Z niewłaściwej drogi zawsze można zawrócić. Zawsze jest na to dobry moment. Choć trzeba przygotować się na to, że nie będzie to proces łatwy i szybki.

Zwłaszcza, jeśli poczucie bezpieczeństwa i zaufania dziecka zostało zachwiane. Pierwszym krokiem dla rodzica będzie ich odbudowanie. Krok po kroku. Nie da się, niestety, zwołać rodzinnej narady i ogłosić: od dzisiaj zmieniamy zasady gry i będzie inaczej. To nie zadziała i nie będzie dla dziecka wiarygodne. Odbudowanie zaufania i wprowadzanie takich nowych, właściwych zasad – które obowiązywać będą wszystkich, również rodziców – będzie musiało potrwać. Jak długo? To zależy od naszej determinacji i konsekwencji.

Warto więc spróbować i wytrwać. Dobre podpowiedzi można znaleźć w książkach, opisujących mechanizmy i metody budowania silnych, zdrowych więzi między dziećmi i rodzicami:

• Dobra relacja. Skrzynka z narzędziami dla współczesnej rodziny (Małgorzata Musiał)
• Zjedz zupkę i… bądź cicho (Michel Ghazal)

Wzajemne słuchanie i rozumienie się z dzieckiem to najlepsza metoda do budowania dobrych relacji i takich postaw, które rodzicom będą przynosić dumę, a dzieciom będą procentować przez całe życie.