Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci bliskich?

Dorosły zawsze odczuwa potrzebę, aby osłaniać dziecko przed tym co złe, co może wprowadzać je w dyskomfort czy powodować negatywne emocje. Właśnie przez to, śmierć w wielu domach stanowi temat tabu i w chwili, gdy trzeba zakomunikować, że zmarła bliska osoba, często nie wiemy, jak to zrobić. Dlatego poniżej znajduje się kilka porad, które pozwolą przekazać tę bolesną wiadomość we właściwy sposób i ułatwić przejście przez żałobę.

Co czuje dziecko po stracie bliskiej osoby?

Chcąc zrozumieć, jakie uczucia targają dzieckiem po śmierci kogoś bliskiego, wystarczy pomyśleć, co my czujemy w takiej sytuacji jako dorośli. Smutek, żal i tęsknota to coś, co będzie towarzyszyć zarówno dorosłemu, jak i dziecku. Z tym że w przeciwieństwie do nas, kilkulatek nie będzie potrafił tego tak dobrze zakomunikować.

Przede wszystkim warto jednak mieć świadomość, że dziecko nie rozumie w pełni koncepcji takich jak śmierć i przemijanie, nie pojmując przede wszystkim nieodwracalności tego procesu.

• Od 2 do 6 lat to czas, kiedy słowo „odszedł” w kontekście umierania nie będzie miało charakteru permanentnego. Dziecko może wciąż czekać na powrót bliskiej osoby i mówić o niej, jakby nieobecność miała być przejściowa.
• Powyżej 6 roku życia natomiast to zrozumienie powoli przychodzi wraz z ciekawością rozbudzoną przez media (zabijanie w filmach i grach) oraz dostosowaną do wieku nauką na przykład o ludzkim szkielecie. Są to jednak początki zapoznawania się z pojęciem śmierci, które oprócz zainteresowania, mogą też sprowadzić na dziecko niepokój i strach o bliskich. Bardzo ważna jest tutaj więc rola dorosłego i sposób w jaki rozmawia z dzieckiem o umieraniu.

Jak wytłumaczyć dziecku śmierć bliskiej osoby?

Kwestia tego, jak bardzo dziecko przeżyje śmierć w rodzinie, jest uzależniona od tego, jaka relacja łączyła je ze zmarłym. W momencie, kiedy żegnamy widzianą od święta babcię, smutek może nie być tak dotkliwy, ale odejście jednego z rodziców powoduje, że wali się dziecięcy świat.

Zatem sytuacja, w której musimy poinformować dziecko o tym, że nie żyje bliska osoba jest często bardzo trudna. Dorosły niekiedy sam przechodzi przez ciężki czas, a dodatkowo jeszcze musi powiedzieć dziecku coś, co najprawdopodobniej sprawi mu ogromną przykrość.

O czym pamiętać i czego unikać przekazując wiadomość o śmierci

Dwa podstawowe błędy popełniamy właśnie dlatego, że próbujemy chronić dziecko przed smutną prawdą oraz przed naszymi własnymi emocjami. Po pierwsze, łagodzimy przekaz, nie mówiąc wprost o śmierci i stosując zwroty takie jak „babcia odeszła” czy „dziadek śpi”. Po drugie, nie pozwalamy sobie na okazanie żalu. Tymczasem lepiej zrobimy mówiąc wprost zarówno o samej śmierci, jak i o naszych własnych emocjach z tym związanych.

Jak zatem zakomunikować dziecku taką wiadomość? Oto, co jest ważne w takim momencie:

• Odpowiednie miejsce i komfort dziecka grają ważną rolę. Niech słowa padną w atmosferze spokoju, tam gdzie dziecko czuje się bezpieczne. Jeśli to pomoże, niech weźmie ulubionego misia lub otoczy się znajomymi przedmiotami.
• Bezpośredniość i otwartość na dłuższą metę pomoże dziecku łatwiej przeżyć żałobę. Mówienie wprost o śmierci jest o wiele lepsze niż niejasne komunikaty. To przez nie skazujemy często dziecko na wieczne oczekiwanie aż osoba, która „odeszła” powróci i w rezultacie utrudniamy mu pogodzenie się ze stratą.
• Szczere emocje są ważne. Nie bójmy się powiedzieć, że nam też jest smutno, a sprawimy, że dziecko łatwiej się przed nami otworzy i nie będzie czuło potrzeby, aby tłumić w sobie żal. Przeżywając więc razem z nim, a nawet pozwalając sobie na kilka łez, łatwiej znajdziemy nić porozumienia i damy mu odpowiednie wsparcie.

Świadome dziecko – jak rozmawiać z nim o śmierci?

Chociaż na co dzień nie lubimy myśleć o tematach związanych ze śmiercią, powinniśmy nauczyć się o nich rozmawiać z dziećmi, tak aby oswoić je z tym zagadnieniem. To ułatwi późniejsze pożegnania, które są niestety nieuniknione, zwłaszcza jeśli mamy seniorów w bliskim otoczeniu.

Dobry moment na taką rozmowę może pojawić się, kiedy zauważymy, że dziecko zaczyna przejawiać zainteresowanie tematem. Kilkulatki często nie do końca rozumiejąc, co mówią, potrafią krzyczeć do siebie nawzajem „zabiję cię” itd. Wtedy możemy podjąć rozmowę, zapytać dlaczego dziecko tak mówi i co ma przez to na myśli. Zyskujemy wówczas możliwość uświadomienia dziecku, że człowiek, który nie żyje, także nie oddycha, nie rozmawia z nami, nie uśmiecha się i po pogrzebie już do nas nie powróci.

Nie trzeba przy tym straszyć i wywoływać lęku, ale warto spokojnie wytłumaczyć, że starość czy choroba mogą prowadzić w końcu do śmierci i na pewnym etapie będzie trzeba się z tym pogodzić oraz przyjąć związany z tym smutek.

Być może nie jest to najłatwiejsza rozmowa, ale zmieni ona z pewnością spojrzenie dziecka na koncept śmierci i sprawi, że nie będzie on już traktowany tak lekko. W placówkach, w których opiekunowie dbają o edukację podopiecznych w tej kwestii i odpowiadają na ich pytania, da się zauważyć wiele pozytywnych efektów. Dzieci inaczej się do siebie zwracają, traktują temat śmierci z większą powagą i są lepiej przygotowane do zdarzeń takich jak pogrzeb.

Czasem nie warto też czekać aż kapłan czy katecheta przekażą dzieciom swój punkt widzenia. Religia i śmierć są powiązane, jednak perspektywa księży i nauczycieli religii często skupia się bardzo mocno na życiu wiecznym. Jako pierwsze zetknięcie z tematem śmierci, to prezentowane podczas katechezy może nie być najbardziej odpowiednie i w rzeczywistości utrudnić dziecku jego zrozumienie. Dlatego najpierw to rodzice i opiekunowie powinni wprowadzić w to zagadnienie, a potem dopiero, jeśli chcemy wychowywać dziecko w wierze, pozwólmy mu zapoznać się z katolicką narracją.

Jak pomóc dziecku w żałobie?

Każde dziecko może inaczej przeżywać żałobę. Jedno nie będzie miało potrzeby się wypłakać. Inne będzie z kolei musiało wykrzyczeć i wyrzucić z siebie złe emocje, na co należy mu pozwolić. Niekiedy sytuacja może wydawać się trudna. Wówczas pomogą nam książki, których w temacie dziecięcej żałoby nie brakuje. Warto po nie sięgnąć i skorzystać z porad. Jeśli jednak mamy do czynienia ze skrajnym przypadkiem, konieczna będzie specjalistyczna pomoc. Widząc, że dziecko mocno zmienia swoje zachowanie i że nie jesteśmy w stanie pomóc, skierujmy się do psychologa.

• Przede wszystkim jednak rozmawiajmy i pozwólmy dziecku przetrawić smutek. Zachęcajmy, by mówiło o tym, co czuje, także fizycznie. Nawet jeśli umysł kilkulatka nie do końca rozumie, co się dzieje, jego ciało reaguje na trudne emocje. Dajmy odczuć, że to też jest normalne i że sami też podobnie reagujemy na stratę.
• Nie bójmy się tęsknić i wspominać. Zamknięcie tematu bliskiej osoby nie pomoże dziecku właściwie przeżyć okresu żałoby. Porozmawiajmy o czasie, który spędziło wspólnie ze zmarłym, zapytajmy o wspomnienia czy obejrzyjmy zdjęcia. Rozmowa, pocieszanie przez wspominki i poświęcony dziecku czas pomogą w końcu zaleczyć rany.

Najważniejsze jest zatem, aby nad dzieckiem roztoczyć opiekę, ale też właściwie rozumieć, jak powinna ona wyglądać. Nie ochronimy go unikając nazywania rzeczy po imieniu czy tłumiąc emocje. Koniec końców, musimy pozwolić mu przeżyć to, przed czym tak bardzo chcemy je osłonić. Mówmy dziecku wprost czym jest śmierć i że zmarły nie wróci, a potem wspólnie z nim przejdźmy przez wszystkie etapy smutku i płaczu. To trudna droga, ale na jej końcu przychodzi ostatecznie spokój.