Prawidłowy rozwój motoryczny dziecka. Na co zwrócić uwagę?

W pierwszych latach życia dziecka każdy moment jest cenny i pełen ważnych zmian. Właśnie wtedy następuje dynamiczny rozwój motoryczny, który stanowi fundament do budowania kolejnych umiejętności – od pierwszego uśmiechu, przez raczkowanie, aż po stawianie pierwszych, niepewnych kroków. Jak proces ten mogą wspierać rodzice?

Niewielu rodziców wie, że rozwój motoryczny dziecka zaczyna się już w okresie płodowym. Przez pierwsze miesiące życia dziecka obserwujemy naturalną kontynuację procesów, które rozpoczęły się jeszcze przed jego narodzinami. Odruchy pierwotne, które widzimy u noworodków, takie jak chwytanie czy odruch Moro, to fundament naszego rozwoju motorycznego. To automatyczne reakcje, które są naturalną częścią rozwoju i nie powinny być przedmiotem zmartwień, wręcz przeciwnie.

Etapy rozwoju ruchowego dziecka

W rozwoju dziecka istnieje kilka kamieni milowych. Wiele z nich związanych jest z rozwojem motorycznym. Jednym z pierwszych jest pionizacja głowy, czyli zdolność do samodzielnego podnoszenia głowy z podłoża. Świadczy ona nie tylko o wzmacnianiu mięśni szyi, czy grzbietu, ale też o rozwijaniu się układu nerwowego.

Innym kamieniem milowym jest fokusowanie wzroku, które umożliwia dziecku eksplorację otoczenia, co jest kluczowe dla rozwoju poznawczego i motorycznego. Rodzice mogą wspierać te procesy przez zachęcanie dziecka do podnoszenia głowy podczas leżenia na brzuchu oraz oferowanie zabawek o kontrastowych kolorach, które przyciągną wzrok dziecka.

Przewrót z pleców na brzuch, pełzanie, raczkowanie

Kolejnymi ważnymi etapami w rozwoju motorycznym dziecka są przewrót z pleców na brzuch i odwrotnie, pełzanie oraz raczkowanie. To aktywności, które nie tylko wzmacniają układ mięśniowy dziecka, ale również wpływają na rozwój jego koordynacji i w konsekwencji równowagi. Dodatkowo, prawidłowe, czyli naprzemienne raczkowanie, jest bardzo ważne dla synchronizacji obu półkul mózgu. Rodzice mogą wspierać te procesy. Oto kilka sposobów, jak to zrobić:

• Zachęcaj do aktywności – regularne umieszczanie dziecka na brzuchu pod nadzorem pomaga w rozwijaniu mięśni potrzebnych do podnoszenia głowy.
• Stymuluj wzrok – używaj zabawek o wyraźnych, kontrastowych kolorach (biały z czarnym, żółty z czerwonym), aby wspierać rozwój wzroku i koncentracji.
• Motywuj do ruchu – zachęcaj dziecko do raczkowania poprzez umieszczanie zabawek w małej odległości – pobudzi to naturalną ciekawość i chęć eksploracji.

Jak wspierać dziecko w raczkowaniu?

Raczkowanie nie jest jedynie sposobem na przemieszczanie się. To dla dziecka kluczowy etap rozwoju, który wpływa na wiele aspektów motorycznych, poznawczych i emocjonalnych dziecka. Przez raczkowanie dzieci uczą się koordynacji ruchów, wzmacniają mięśnie potrzebne do dalszych etapów rozwoju i rozpoczynają proces eksploracji świata. Ma ono fundamentalne znaczenie dla:

• Rozwoju koordynacji i równowagi, gdyż wymaga synchronizacji ruchów rąk i nóg, co wspiera rozwój obu półkul mózgu.
• Wzmocnienia mięśni, ponieważ przyczynia się do budowy siły w obręczy barkowej,  mięśniach rąk, nóg i pleców, co jest ważne dla późniejszego chodzenia, jazdy na rowerze, czy pisania.
• Percepcji przestrzennej, poprzez pomaganie dziecku zrozumienia relacji przestrzennych, odległości i kształtów.

Dlaczego nie należy pomijać raczkowania?

Pomijanie etapu raczkowania może prowadzić do opóźnień w rozwoju motorycznym, a także trudności w nauce czytania i pisania. Ważne jest, aby rodzice nie spieszyli się z etapem chodzenia, pozwalając dziecku na naturalne przechodzenie przez wszystkie fazy rozwoju motorycznego. Rodzice powinni stawiać na:

• bezpieczne środowisko do raczkowania – warto upewnić się, że przestrzeń, w której dziecko raczkuje, jest bezpieczna i zachęcająca do eksploracji. Sprawdzą się tu maty lub dywan (podłoga może być zbyt śliska) i bezpieczne zabawki rozmieszczone w różnych miejscach, zachęcające dziecko do ruchu.
• raczkowanie na przemian – rodzice powinni zwracać uwagę, na to, czy dziecko raczkuje w sposób przemienny (prawa ręka i lewa noga, lewa ręka i prawa noga). W przypadku zauważenia nieprawidłowości można wspierać prawidłowy wzorzec poprzez zabawy motoryczne.
• cierpliwość i wsparcie – każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Rolą rodziców jest zachęcanie i pochwała każdej próby raczkowania oraz unikanie prób przyspieszania kolejnych etapów rozwoju (stawiania do chodzenia).

Pierwsze kroki dziecka. Co dalej?

Moment stawiania przez dziecko pierwszych kroków jest pełen emocji! To przede wszystkim kolejny kluczowy etap w rozwoju motorycznym, który otwiera przed dzieckiem nowe możliwości eksploracji świata. Pierwsze kroki są dla malucha wielkim osiągnięciem, jednak rodzice nie mogą go pośpieszać! Wcześniejsze etapy, takie jak turlanie się i raczkowanie, mają ogromne znaczenie dla rozwoju motorycznego dziecka i nie powinny być pomijane.

Rodzice muszą pozwolić dziecku na naturalny rozwój. Niektóre dzieci zaczynają chodzić wcześniej, inne później, i obie sytuacje są w normie rozwojowej. Zachęcajmy dziecko do stawiania pierwszych kroków, ale unikajmy nacisku i forsowania chodzenia przedwcześnie.

Rola aktywności fizycznej w rozwoju dziecka

Po osiągnięciu umiejętności chodzenia, powolny chód dziecka zaczyna stopniowo przemieniać się w bieganie, skakanie i inne złożone aktywności motoryczne. Jest to okres, w którym rodzic może wprowadzać w codzienność dziecka wspierające rozwój formy aktywności fizycznej. Proste ćwiczenia, takie jak chodzenie po linii wyznaczonej na podłodze, mogą pomóc dziecku w doskonaleniu równowagi i koordynacji.

Znaczenie zabaw ruchowych dla maluchów

Gdy dziecko czuje się pewnie na nogach, rodzic może zacząć stawiać również bardziej zorganizowane formy aktywności, które wspierają rozwój motoryczny. Są to np.:

• Zabawy na świeżym powietrzu – chodzenie po nierównym terenie, gra w piłkę czy zabawy na placu zabaw doskonale rozwijają motorykę.
• Zajęcia ruchowe takie jak basen, taniec lub gimnastyka dla dzieci to świetne sposoby na rozwijanie umiejętności motorycznych w kontrolowanym środowisku.
• Zabawy zręcznościowe – budowanie z klocków, zabawy z ciastoliną, malowanie palcami, czy układanie prostych puzzli wspomagają rozwój motoryki małej.
• Zachęcanie do samodzielności – pozwalanie dziecku na wykonywanie prostych zadań takich jak sprzątanie zabawek, ubieranie się, czy nawet nakrywanie do stołu, mogą stać się okazją do rozwijania koordynacji ręka-oko i umiejętności motorycznych.
• Zabawy ruchowe w domu – małe tory przeszkód, taniec, zabawy z balonem – wszystko, co sprawia, że dziecko się rusza i ma przy tym radość, jest doskonałą formą ćwiczenia.
• Zabawki edukacyjne – warto postawić na zabawki, które są zaprojektowane z myślą o rozwoju motorycznym, takie, które wymagają używania obu rąk, koordynacji i skupienia uwagi.

Pamiętajmy, że to zabawa jest naturalnym sposobem, w jaki dzieci uczą się świata. Dostarczając dziecku zabawek i aktywności, które angażują różne grupy mięśniowe oraz wymagają myślenia i planowania, wspierasz jego rozwój motoryczny w najlepszy możliwy sposób.

Jakie błędy popełniają rodzice?

Rodzice muszą być świadomi potencjalnych błędów, które mogą niezamierzenie popełniać i tym samym hamować postępy w rozwoju swojego dziecka.

Szczególnie ważne jest, by nie pomijać etapów, takich jak raczkowanie czy samodzielne stawianie pierwszych kroków. Może to prowadzić do problemów z równowagą, koordynacją, a nawet trudności w nauce. Zdarza się, że rodzice, kierując się porównaniami z innymi dziećmi lub niecierpliwością, mogą nieświadomie narzucać dziecku zbyt wysokie oczekiwania. Ważne jest, aby cele rozwojowe były dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka, a postępy doceniane bez porównań do innych. Rozwój motoryczny to proces, który wymaga czasu i jest zindywidualizowany. Jednak zbyt długie wożenie dziecka w wózku (powyżej 2 r.ż.), pozostawiając je w bezruchu, tablet/telefon skupiający wzrok zbieżnie w kierunku nosa, brak zgody rodzica na korzystanie z piaskownicy, zjeżdżalni czy rowerka z reguły powodują późniejsze trudności w zakresie rozwoju mowy, skupienia uwagi, a także czytania i pisania.

Jak rozpoznać problemy z rozwojem motorycznym dziecka?

Wczesne rozpoznanie problemów z rozwojem jest kluczowe. Rodzice powinni być świadomi „czerwonych flag”, które mogą wskazywać na potrzebę konsultacji z profesjonalistą. Warto zwrócić uwagę na:

• Opóźnienia w osiąganiu kamieni milowych – jeśli dziecko znacząco opóźnia się w osiąganiu etapów rozwojowych, takich jak unoszenie głowy, turlanie się, gaworzenie, raczkowanie, stawianie pierwszych kroków czy pierwsze słowa, może to być sygnał do dalszej oceny.
• Problem z koordynacją i równowagą – uporczywe trudności z chodzeniem, częste potykanie się i upadki mogą wskazywać na problemy z koordynacją i równowagą, czy też problemy neurologiczne bądź zaburzenia integracji sensorycznej.
• Niezwykłe wzorce ruchowe – jeśli dziecko prezentuje niestandardowe wzorce ruchowe, takie jak raczkowanie asymetryczne, może to wskazywać na potrzebę oceny prawidłowości rozwoju motorycznego.

Kiedy warto szukać pomocy specjalisty?

Zaobserwowanie któregokolwiek z powyższych sygnałów jest dobrym powodem do umówienia wizyty u specjalisty. Zawsze warto też działać zgodnie z instynktem rodzicielskim. Jeśli coś budzi obawy dotyczące rozwoju dziecka, należy skonsultować się z pediatrą.

Rozwój motoryczny dziecka to skomplikowany proces, który wymaga czasu, cierpliwości i zrozumienia ze strony rodziców. Jego kluczowe etapy, takie jak wyciąganie rączek, pionizacja głowy, gaworzenie, raczkowanie, czy stawianie pierwszych kroków, są dla dziecka punktem startowym dla rozwoju dalszych umiejętności motorycznych i poznawczych.

Ważne jest, aby nie przyspieszać naturalnego tempa rozwoju dziecka i nie pomijać żadnego z jego etapów. Ośrodek ruchu i mowy położone są w bliskim sąsiedztwie, dlatego rodzice powinni zachęcać do aktywności fizycznej i rozwoju mowy, wspierając rozwój dziecka przez zabawę, czytanie książeczek, mowę bez zdrobnień, codzienne czynności i odpowiednio dobrane aktywności. Jednocześnie w razie potrzeby nie bójmy się szukać porady lub wsparcia u specjalistów.