Moje dziecko nie mówi. Jak wspierać rozwój mowy?

Rozwój mowy to kluczowy aspekt rozwoju każdego dziecka. Wpływa na jego zdolności komunikacyjne, ale też na relacje społeczne, uczenie się i ogólne samopoczucie. Wiedza na temat tego, jak wspierać dziecko w tym ważnym obszarze, jest nieoceniona dla każdego rodzica. Na co więc należy zwracać uwagę?

Dziecko nie mówi – kiedy zacząć się niepokoić?

Na wstępie trzeba podkreślić, że każda obawa rodzica dotycząca rozwoju dziecka, zarówno ruchowego, jak i mowy, zasługuje na uwagę. Każde dziecko rozwija się indywidualnie, choć istnieją ogólne wytyczne i tzw. kamienie milowe w rozwoju dziecka, które mogą służyć rodzicom jako punkty orientacyjne.

Większość ekspertów zwraca uwagę na to, że jeśli w wieku 12 miesięcy dziecko nie posługuje się najprostszymi słowami (np. mama, tata, am) w wieku 24 miesięcy nie łączy prostych dwóch elementów (np. mama oć – mama chodź , bobo pi – bobo śpi itd.), w wieku 3 lat nie mówi zdań, a jego mowa jest niezrozumiałą dla otoczenia, to można mówić o opóźnionym rozwoju mowy.

Wczesna interwencja logopedyczna

Ważne jest, aby rodzice rozumieli, że rozwój mowy idzie w parze z rozwojem ruchowym. Oznacza to, że kamienie milowe w rozwoju motorycznym dziecka, takie jak raczkowanie, siadanie czy chodzenie, są często powiązane z postępami w mowie. Nie jest normą sytuacja, w której rozwój mowy znacząco wyprzedza lub pozostaje daleko za rozwojem ruchowym dziecka.

Wczesnymi sygnałami, które mogą wzbudzić niepokój rodzica w zakresie przyszłego rozwoju mowy, mogą być: trudności ze ssaniem w bardzo wczesnym wieku, brak gaworzenia w wieku kilku miesięcy i nieodpowiednia reakcja na bodźce dźwiękowe, gdy dziecko nie zwraca uwagi na dźwięki lub nie inicjuje kontaktu wzrokowego, a także gdy nie wykonuje gestu wskazywania palcem, nie gaworzy, nie zwraca uwagi na swoje imię, oddycha torem ustnym, wsuwa język między zęby.

Gdy rodzic zauważy jeden z tych objawów, jego pierwszym krokiem powinna być konsultacja z pediatrą lub logopedą. Warto też zapisywać postępy i zachowania dziecka, co może być pomocne podczas wizyty u specjalisty. Niepokojące jest również gdy:

• w wieku lat 3 dziecko nie mówi głosek p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, ń,
• 4 lat nie mówi głosek s, z, c, dz,
• 5 lat nie mówi sz, ż, cz, dż,
• 6 lat nie mówi r.

W takiej sytuacji rodzic powinien udać się na konsultacje do logopedy.

Problemy z mową u dzieci – jak pomóc?

Rodzice często spotykają się z pełnymi może i dobrych intencji, ale mylącymi radami rodziny czy znajomych, sugerującymi, że „chłopcy mówią później” czy „syn znajomej zaczął mówić dopiero w wieku pięciu lat i wszystko jest w porządku”. Takie stwierdzenia, choć mogą uspokajać, nie zawsze są oparte na wiedzy specjalistycznej.

Przykładowo mit „chłopcy zaczynają mówić później”, choć często powtarzany, nie znajduje potwierdzenia w naukowych badaniach rozwoju dzieci. Mimo, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie, ważne jest, aby nie bagatelizować opóźnień w rozwoju mowy, tłumacząc je płcią dziecka. Zaniedbanie wczesnej interwencji może prowadzić do trudności w przyszłości.

Jak wspierać rozwój mowy dziecka w domu?

Rozwój mowy dziecka można wspierać na wiele sposobów, począwszy od codziennych czynności. Warto by rodzice od początku życia dziecka zwracali uwagę na aspekty takie jak:

• Kąpiel słowna – od pierwszych dni życia otaczaj dziecko mową; opowiadaj o swoich czynnościach, opisuj przedmioty i działania.
• Czytanie – czytaj dziecku na głos od najmłodszych dni, ponieważ książki z dużą ilością rymów i rytmicznych fraz są szczególnie wartościowe. Czytanie poszerza słownictwo dziecka, ale także stymuluje wyobraźnię i zdolności narracyjne.
• Muzyka i śpiew – to nie tylko rozrywka, ale również potężne narzędzie wspierające rozwój mowy.
• Zabawy ruchowe – Zabawy wymagające koordynacji wzrokowo-ruchowej i precyzji motorycznej, jak układanie klocków, rysowanie, malowanie czy prace plastyczne, mają pozytywny wpływ na rozwój mowy.
• Zabawy językowe – gry słowne, rymowanki i piosenki wspierają rozwój fonologiczny, który jest kluczowy dla nauki czytania i pisania.
• Zachęta do opowiadania – zachęcaj dziecko, by opowiadało o swoim dniu, o przeczytanej książce lub obejrzanym programie. To nie tylko rozwija umiejętności językowe, ale także wspiera pamięć i zdolności narracyjne.
• „Zwykła” zabawa z dzieckiem – np. odrywanie jakiś ról jak np. gdy dziecko jest sprzedawcą w sklepie a rodzic przychodzi na zakupy

Ważna jest również obserwacja i reagowanie, gdy sądzimy, że coś może być nie tak. Wczesna interwencja w przypadku problemów z mową jest kluczowa dla zapewnienia dziecku najlepszych szans na rozwój. Im wcześniej zidentyfikujemy ewentualne problemy i rozpoczniemy udzielanie dziecku wsparcia, tym lepsze mogą być rezultaty.

Jak powinien mówić przedszkolak?

Wiek przedszkolny to okres, w którym umiejętności językowe dziecka intensywnie się rozwijają. Ta dynamika sprawia, że jest to czas, w którym rodzice i nauczyciele mogą zauważyć ewentualne problemy z mową. Zakłada się, że dzieci w wieku przedszkolnym powinny formułować proste zdania i stopniowo komplikować swoje wypowiedzi, rozumieć podstawowe polecenia i odpowiadać na proste pytania oraz poszerzać swoje słownictwo i zaczynać korzystać z bardziej złożonych struktur językowych.

Jeśli dziecko w tym okresie ma trudności z komunikacją, używa bardzo ograniczonego słownictwa, nie formułuje zdań lub ma problemy z wymową większości głosek, powinien być to dla jego opiekuna sygnał, że maluch potrzebuje specjalistycznego wsparcia.

Jak powinno mówić 3-letnie dziecko?

Mowa 3-latka powinna być już zrozumiała dla otoczenia. Dziecko w tym wieku jest w sposób werbalny w stanie wyrazić swoje pragnienia i potrzeby. Trzylatek zadaje coraz więcej pytań. Niemalże z dnia na dzień wzrasta jego zasób słownictwa, obserwuje się też intensywny rozwój fleksji, aczkolwiek na tym etapie dziecko nadal może popełniać błędy gramatyczne i fleksyjne.

Słownictwo dziecka w 3 lat obejmuje głównie nazwy zwierząt, pokarmów/napojów, ubrań, części ciała, przedmiotów codziennego użytku, zabawek, urządzeń i wyposażenia mieszkania, pojazdów, zaczynają pojawiać się czasowniki, zwłaszcza do określenia funkcji biologicznych tj.: jeść, myć, do bezpośredniej wymiany z osobami z otoczenia np. dać, mieć, do określenia ruchów i czynności wykonywanych przez dziecko np. stać, siedzieć, rzucać, iść.

Wraz z końcem 3 roku życia w mowie dziecka pojawia się coraz więcej przymiotników i przysłówków np. ładny, brzydki, grzeczny, niegrzeczny itd.

Okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych) przypada na 3.-7. roku życia. Dziecko w wieku przedszkolnym doskonali wszystkie umiejętności językowe, które wykształciło w pierwszych trzech latach swojego życia. Zasób słownictwa jest coraz większy z każdym dniem. Nadal możliwe są uproszczenia grup spółgłoskowych.

Na tym etapie dziecko prowadzi już swobodne rozmowy, natomiast w mowie dziecka niekiedy w dalszym ciągu możemy obserwować swoiste formy językowe. W tym okresie bardzo często obserwujemy, że w mowie dziecka pojawiają się neologizmy dziecięce.

Na przełomie 4.-5. roku życia wzrasta ilość wyrazów w zdaniu do 4-7.

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej powinno mówić prawidłowo wszystkie głoski języka polskiego.

Kiedy zgłosić się do specjalisty?

Odpowiedź dla rodzica jest prosta – wtedy gdy tylko podejrzewasz, że coś może być nie tak. Choć, każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie, to jego rozwój powinien mieścić się w pewnych ramach. Potrzebę konsultacji z logopedą może sugerować to, że dziecko:

• nie głuży do 2-3 miesiąca życia,
• nie gaworzy do 6. miesiąca życia,
• nie mówi pojedynczych słów do 18. miesiąca, około 50 słów
• nie łączy słów w proste zdania ok 2 roku życia, od 270 słów do nawet 500
• ma trudności z rozumieniem prostych poleceń i pytań w wieku 2-3 lat,
• jego mowa jest niezrozumiała dla osób spoza najbliższego otoczenia po 3. roku życia.

Gdy patrząc na te wskazania rodzic uzna, że jego dziecko wykracza poza ramy warto udać się do poradni logopedycznej lub poradni psychologiczno- pedagogicznej– są one dostępne prywatnie, ale też w ramach świadczeń NFZ.

Współpraca z przedszkolem

Przedszkole jest miejscem, gdzie dziecko ma możliwość intensywnej interakcji z rówieśnikami i dorosłymi. To doskonała okazja do obserwacji i wspierania rozwoju mowy. Warto utrzymywać regularny kontakt z opiekunami i specjalistami w przedszkolu, tak aby być na bieżąco z postępami dziecka i ewentualnymi trudnościami. Wiele przedszkoli oferuje także wsparcie logopedyczne, które może być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka.

Rozwój mowy to złożony, kompleksowy proces. Wymaga on uwagi i wsparcia ze strony rodziców, a czasem również specjalistów. Każdy rodzic powinien przede wszystkim pamiętać, że każde dziecko jest inne i rozwija się w swoim własnym tempie. To jednak wczesna interwencja i odpowiednie wsparcie mogą znacząco pomóc w przezwyciężeniu trudności, które z biegiem lat będą tylko bardziej uciążliwe dla naszych pociech. Obserwujmy, bądźmy cierpliwi – wspierajmy i nie bójmy się reagować.