Jak rozwiązywać konflikty między dziećmi i z dziećmi?

Konflikty są naturalnym elementem życia społecznego, również w świecie dzieci. Ich właściwe rozwiązywanie jest kluczowe nie tylko dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, ale także dla budowania zdrowych relacji w rodzinie oraz w szkole. W artykule opiszę, jak za pomocą metody mini mediacji, opracowanej przez Katarzynę Dworaczyk (SNO – Słyszę – Nazywam – Otwieram), efektywnie zarządzać konfliktami z dziećmi oraz między dziećmi.

Mini mediacja – proste narzędzie o wielkiej mocy

Mini mediacja to metoda rozwiązywania konfliktów oparta na Porozumieniu bez Przemocy. Pomaga skoncentrować się na potrzebach, emocjach oraz strategiach, które mają na celu zaspokojenie tych potrzeb. Uczucia, z kolei, pojawiają się, gdy mamy zaspokojone lub niezaspokojone potrzeby.

Aby zaspokoić swoje potrzeby, każdy wybiera strategie, które są określonymi działaniami, i na tym poziomie wyboru rozwiązań dochodzi do konfliktów. Konflikty nigdy nie powstają na poziomie potrzeb, które są uniwersalne i przypisane każdemu człowiekowi (małemu czy dużemu), lecz na poziomie strategii ich zaspokajania. Proces ten składa się z trzech kroków:

1. Słuchanie

Słuchanie to pierwszy krok w mini mediacji. Ważne jest, aby dziecko poczuło, że jego potrzeby są ważne. Pokazując dziecku, że jesteśmy obecni i gotowi wysłuchać bez oceniania:

• Aktywne słuchanie: Poświęć czas na zrozumienie, co dziecko próbuje wyrazić. To oznacza, że nie tylko słuchasz słów, ale także próbujesz wyczuć potrzebę stojącą za tymi słowami i emocjami.
• Empatia: Empatia wymaga od nas, abyśmy spojrzeli na świat oczami dziecka. Wyrażenie zrozumienia dla jego potrzeb i uczuć, nawet jeśli nie zgadzamy się z zachowaniem (strategią), jest kluczowe.
• Fizyczna obecność: Zniżenie się do poziomu dziecka, kontakt wzrokowy i otwarta postawa ciała pomagają w budowaniu mostu komunikacyjnego.

2. Nazywanie potrzeb

Drugi krok koncentruje się na identyfikacji i nazwaniu potrzeb, które mogą kierować zachowaniem dziecka. To może wymagać czasu i cierpliwości, zwłaszcza u młodszych dzieci, które mogą nie umieć jeszcze jasno wyrażać swoich potrzeb, zrozumienie ich jest fundamentalne dla rozwiązania konfliktu:

• Rozpoznawanie potrzeb: Pytania typu „Co sprawia, że czujesz się zły/zła?” lub „Co mogłoby sprawić, że poczułbyś/poczułabyś się lepiej?” pomagają dziecku zidentyfikować i nazwać swoje potrzeby.
• Komunikacja potrzeb: Ucz dziecko, jak wyrażać swoje potrzeby w sposób jasny i konstruktywny. To nie tylko uczy je zdrowej komunikacji, ale także pomaga w zrozumieniu, że ich potrzeby są ważne.
• Edukacja emocjonalna: Regularne rozmowy o potrzebach i stojących za nimi uczuciach, uczą dziecko, jak radzić sobie z emocjami, co jest nieocenioną umiejętnością na przyszłość.

3. Otwieranie się na rozwiązania

Ostatni krok mini mediacji to wspólne szukanie rozwiązania (strategie), które zadowoli wszystkie strony. To etap, na którym każda ze strony konfliktu ma czuć się wygraną (win-win):

• Wspólne szukanie rozwiązań: Zaproponuj dziecku, aby razem zastanowić się nad możliwymi rozwiązaniami. Może to być coś tak prostego jak „Czy możemy ustawić minutnik i sprzątniesz zabawki, gdy zadzwoni?”
• Twórcze rozwiązania: Pomóż dzieciom myśleć kreatywnie o sposobach, aby wszystkie potrzeby zostały zaspokojone. Na przykład, jeśli dwoje dzieci chce bawić się tą samą zabawką, mogą na zmianę korzystać z niej lub wybrać inną zabawę, w którą mogą bawić się razem. Wybór rozwiązania (strategii) na daną potrzebę zostawmy dzieciom.

Przykłady zastosowania mini mediacji

Konflikt: Niesprzątanie zabawek

Sytuacja: Dziecko bawiło się klockami i nie chce ich posprzątać po zakończeniu zabawy, mimo prośby dorosłego.

Zastosowanie mini mediacji:

• Słuchanie: Dorosły podchodzi, kucając do poziomu dziecka, i mówi spokojnie: „Widzę, że świetnie się bawiłeś/aś tymi klockami. Słyszę, że nie chcesz teraz sprzątać”. Często usłyszymy od dziecka: „Tak, nie chcę sprzątać”.
• Nazywanie potrzeb: Dorosły kontynuuje: „Słyszę, że nie masz ochoty teraz sprzątać, powiedz mi coś więcej o swojej zabawie?” Dziecko, szczególnie młodsze może nie potrafić jeszcze nazwać swojej potrzeby. Rolą dorosłego jest pomoc dziecku w zrozumieniu i wyartykułowaniu, że na przykład jego potrzebą jest zabawa, co wiąże się ze strategią pozostawienia budowli czy też chęcią kontynuowania zabawy.
• Otwieranie się na potrzeby: Dorosły proponuje: „Jeżeli chcesz, żeby budowla została, co możemy zrobić?” W sytuacji, gdy dziecko nie potrafi jeszcze znaleźć rozwiązania (strategii), możemy mu je podsunąć: „A może niepotrzebne klocki włożymy do pudełka, a budowlę na wierzch”. Naszą potrzebą jest porządek, a dziecka zabawa. Ponadto dziecko może być przytłoczone ilością klocków do pozbierania, więc można powiedzieć: „Jak potrzebujesz mojej pomocy, to mi powiedz”, chociaż rodzic nie powinien większości sprzątać za dziecko, to dobrze jest to sprzątanie zainicjować.

Konflikt: Kłótnie o zabawkę

Sytuacja: Dwoje dzieci, każde chce bawić się tą samą zabawką, co prowadzi do kłótni i płaczu.

Zastosowanie mini mediacji:

• Słuchanie: Opiekun podchodzi, klęka na wysokość dzieci i mówi: „Widzę, że ta zabawka jest dla was obu ważna, bo oboje chcecie się nią bawić”.
• Nazywanie potrzeb: Opiekun kontynuuje dialog: „Widzę, że obydwoje macie potrzebę zabawy tą zabawką czy możesz mi powiedzieć, co takiego jest w tej zabawce, że chcesz się nią bawić teraz?” Pozwala to każdemu dziecku na wyrażenie swoich uczuć i potrzeb, takich jak atrakcyjność nowej zabawki lub emocjonalne przywiązanie do przedmiotu przypominającego coś z domu. Z kolei w sytuacji, gdy jedno dziecko zabrało zabawkę drugiemu, warto zapytać: „Co byś chciał/a powiedzieć swojemu koledze/koleżance?” Dziecko 1: „Nie lubię, jak mi zabierasz zabawki, kiedy się nimi bawię”. Opiekun: (do Dziecka 2) „Słyszałeś/Słyszałaś, co powiedział/powiedziała twój kolega/koleżanka? Czy możesz to powtórzyć?” Dziecko 2: „On/ona nie lubi, jak wyrywam zabawki”. Opiekun pyta się także Dziecka 2: „A ty co chcesz by kolega/koleżanka usłyszała?” (tu proces dalej płynie w drugą stronę).
• Otwieranie się na potrzeby: Po wysłuchaniu obu stron, opiekun proponuje: „Rozumiem, że obydwoje chcecie się bawić tą zabawką. Co możemy zrobić, żebyście obydwoje byli zadowoleni?” Dziecko 1 i 2: „Chcę się bawić zabawką”. Opiekun: „Zabawka jest tylko jedna, a obydwoje chcecie się nią bawić, więc co możemy zrobić?” Jest wysokie prawdopodobieństwo, że dzieci wymyślą rozwiązanie, jeżeli nie, opiekun może zaproponować kilka opcji, takich jak zabawa na zmianę przez określony czas, wspólna zabawa w inną grę, lub znalezienie drugiej podobnej zabawki, która mogłaby służyć jako zamiennik. Opiekun powinien również podkreślić wartość współdzielenia w zabawie, co jest kluczowe dla budowania zdrowych relacji interpersonalnych.

Takie podejście nie tylko rozwiązuje bieżący konflikt, ale również uczy dzieci jak radzić sobie z podobnymi sytuacjami w przyszłości, rozwijając ich umiejętności empatyczne.

Ważne zasady

• Nie unikaj konfliktów: Konflikty są okazją do nauki zarządzania oraz zrozumienia potrzeb i emocji, a także nauki wybierania rozwiązań (strategii), by obydwie strony były wygrane.
• Wspieraj dziecko w nazywaniu uczuć: Pomóż mu rozumieć i werbalizować to, co czuje.
• Zachowaj spokój: Dzieci uczą się przez naśladownictwo. Twoja zdolność do zachowania spokoju w trudnych sytuacjach jest dla nich modelem.
• Nie wymuszaj przeprosin: Zamiast tego skup się na zrozumieniu uczuć i potrzeb obu stron. Przeprosiny powinny przyjść naturalnie, gdy dziecko zrozumie konsekwencje swoich działań.

Rozmowy naprawcze

Każdy z nas ma dni, kiedy trudniej jest nam panować nad emocjami. Może to prowadzić do utraty cierpliwości i czasami, niestety, do podniesienia głosu na dziecko. Ważne jest, aby po takim incydencie – i to możliwie jak najszybciej, a nie po kilku dniach – podjąć rozmowę naprawczą z dzieckiem. Przyznanie się do utraty kontroli i wyjaśnienie przyczyn swojego zachowania są kluczowe. Dorośli, choć mają prawo do złości, powinni także umieć naprawiać swoje błędy, demonstrując tym samym odpowiedzialne zachowanie.

Stosując mini mediacje w codziennych sytuacjach, uczymy dzieci, jak radzić sobie z konfliktami, jak szukać rozwiązań, a nie winnych. Pokazujemy im, że każda sytuacja, nawet trudna, może być rozwiązana, gdy skupimy się na potrzebach i uczuciach w poszukiwaniu rozwiązań, zamiast na przekrzykiwaniu się. Dzięki temu dzieci uczą się, że konflikt nie musi być negatywnym doświadczeniem, lecz okazją do rozmowy i wspólnego rozwiązywania problemów.

To cenne lekcje na całe życie, które pomogą im w budowaniu zdrowych i szanujących różnice relacji.

Zachęcam do dalszego zgłębiania tematu i skorzystania z książki Katarzyny Dworaczyk pt. „Minimediacje z dziećmi. O dzieleniu się, docenianiu, przepraszaniu i świętowaniu” oraz „Minimediacje z dziećmi. O odwadze, smutku, rozczarowaniu i bliskości”, aby jeszcze pełniej zrozumieć i zastosować metody Porozumienia bez Przemocy w praktyce.