Jak reagować na złość i histerię dziecka?

Histeria to najbardziej spektakularny sposób okazywania przez dziecko niechęci i braku akceptacji dla sytuacji, w jakiej się znalazło. Wyobraźnia podpowiada najczęściej stereotypowy obrazek: dziecko leżące na podłodze w sklepie, próbujące krzykiem i płaczem wymusić na rodzicu kupienie zabawki. To jednak stereotyp, bo złość i histeria mogą mieć setki różnych przyczyn i powodów oraz tyle samo sposobów ekspresji. Zetknęła się z nimi większość rodziców. I większość przyzna, że w takiej chwili trudno odpowiednio zareagować i opanować sytuację.

To jednak możliwe. Kluczem i podstawą jest… spokój. Nie dać się wyprowadzić z równowagi. Zgoda, to bardzo trudne, zwłaszcza kiedy sytuacji przyglądają się obcy ludzie. Jednak to jedyny sposób, żeby taką sytuację opanować i ograniczyć występowanie w przyszłości.

Dlatego warto spróbować. Jest kilka podstawowych zasad, o których warto pamiętać podczas wybuchu dziecięcej złości.

• Jeśli sytuacja dzieje się w miejscu publicznym – w sklepie, w przedszkolu, w poczekalni u lekarza – postarajmy się zabierać dziecko w miejsce, gdzie nie ma innych, obcych osób. Wyprowadźmy je na zewnątrz, zabierzmy do domu, albo wsiądźmy do samochodu. Ani głośne uwagi, ani „dobre rady” nie pomogą ani dziecku, ani zdenerwowanemu rodzicowi.
• Bez względu na miejsce, przede wszystkim zadbajmy o bezpieczeństwo. Żeby dziecko nie zrobiło sobie krzywdy, o co nie trudno kiedy zachowanie wymyka się spod kontroli. Przede wszystkim trzeba zadbać, żeby histeryzujący maluch nie uderzył się w głowę.
• Absolutnie, pod żadnym pozorem nie ulegajmy pokusie, żeby zostawić dziecko w takim stanie same. Nawet jeśli sytuacja dzieje się w domu, nie zostawiajmy go samego w pokoju. Nie ignorujmy też ostentacyjnie jego zachowania. Niech czuje i widzi, że rodzić jest przy nim i trzyma rękę na pulsie.
• Nie straszmy konsekwencjami. Ani abstrakcyjnymi (na przykład „jak nie przestaniesz, ktoś cię zabierze”), ani realnymi (na przykład szlabanem na bajki, zakazem słodyczy itp.). To jeszcze nie jest czas na argumenty.
• Nic nie mówmy. Czekajmy. Uspokajanie, albo podniesiony głos będą tylko pogarszały sytuację. W pierwszej fazie dziecko nie słyszy, nic do niego nie będzie docierać i żaden komunikat nie przedrze się przez buzujące emocje.

Ten pierwszy etap, pierwszą falę złości trzeba niestety… przeczekać. Co jakiś czas – spokojnym głosem – przypominajmy tylko dziecku, że jesteśmy obok i jesteśmy gotowi na rozmowę. Możemy zaproponować przytulenie się, ale sami nie zmuszajmy dziecka i nie próbujmy jego złości utulić. To może wywołać zachowanie agresywne.

Złość jest najgorszym doradcą

Stan emocjonalny rodzica udziela się dziecku. To prosta zasada, którą zawsze warto mieć z tyłu głowy. Dziecko błyskawicznie wyczuje zdenerwowanie rodzica. Nerwy i podniesiony głos wywołają efekt nakręcającej się spirali.

Mamy tendencję, żeby skupiać się w takiej sytuacji na sobie, na swojej własnej złości i chęci żeby dziecko jak najszybciej przestało. To naturalny odruch. Nie ma w nim nic złego. Jednak bardzo pomocna będzie świadomość, że to spokój i cierpliwość, choć niesamowicie trudne, będą powoli rozładowywać napiętą atmosferę.

Może się zdarzyć, że dziecko będzie chciało w napadzie złości sprowokować rodzica. Krzykiem, obrażaniem, a być może nawet próbowaniem uderzenia albo ugryzienia. W takiej sytuacji trzeba je oczywiście powstrzymać i spokojnym głosem zwrócić uwagę, dlaczego to robimy. Ważne: nie mów dziecku, że nie wolno mu czegoś robić. To nie zadziała. Lepszy skutek będzie miało zwrócenie uwagi na nasze odczucia:

• jest nam przykro, kiedy słyszymy niemiłe słowa,
• to boli, kiedy dziecko próbuje nas uderzyć, albo ugryźć,
• jesteśmy przy dziecku, ale czekamy aż będzie gotowe spokojnie porozmawiać.

Kiedy emocje zaczynają opadać, to moment, żeby zacząć rozładowywać napięcie. Teraz można powoli i spokojnie do dziecka mówić. Dać mu poczuć nasz spokój i wsparcie. Na przykład zaproponować przytulenie. Na tę chwilę czasem trzeba będzie poczekać kilka, czasem kilkadziesiąt minut. Wszystko zależy od dziecka i jego temperamentu. Cierpliwość jednak się opłaca. Choć to jeszcze nie koniec wyzwań dla rodzica.

Nauka na przyszłość i wyciąganie wniosków. Przez wszystkich

Opanowanie sytuacji i uspokojenie emocji nie zamyka sprawy. To ważne, żeby nie przejść nad nią do porządku dziennego. Żeby sytuacje nie powtarzały się w przyszłości, trzeba je mądrze z dzieckiem przepracować i wyciągnąć wnioski.

Kiedy dziecko jest już gotowe, żeby spokojnie porozmawiać o sytuacji, wykorzystajmy ten moment od razu. Jego złość miała jakiś powód. Poprośmy dziecko, żeby go nazwało. Żeby swoimi słowami wytłumaczyło, co najbardziej je zezłościło w całej sytuacji. To ważne dla kolejnego kroku. Do przeniesienia, odwrócenia sytuacji.

• Powtórzmy, jak my czuliśmy się w tej sytuacji. Zwróćmy uwagę, na nasze emocje. Że było nam przykro, że bolało nas bicie. Nawet, że sami czuliśmy wtedy złość. Bo sama złość jest czymś naturalnym. Ważne, jak ją sobie okazujemy.
• Zwróćmy dziecku uwagę, jak sami okazujemy złość. Jak się wtedy zachowujemy, jak rozładowujemy emocje i jak sobie z nimi radzimy. Pokażmy, jakie zachowania i reakcje akceptujemy, a jakie są niedopuszczalne.
• >Ważne, żeby tych zasad trzymać się samemu. Żeby dziecko mogło brać przykład z zachowania rodziców. Jeśli będziemy wymagać od dziecka czegoś, czego sami nie stosujemy – ta metoda nie zadziała.

A co z konsekwencjami? Istotne, żeby pojawiły się od razu. Wtedy będą najskuteczniejsze i najbardziej zrozumiałe. Zwłaszcza młodsze dzieci, za kilka godzin najpewniej nie będą już pamiętać o tym, co się właśnie wydarzyło. Wyciąganie konsekwencji po takim czasie mija się z celem.

Dlatego jeśli do napadu złości doszło w sklepie, bo rodzic nie chciał kupić wymarzonej zabawki – wychodzimy ze sklepu. Bez tej zabawki. Kiedy przedszkolak awanturuje się na dywanie i popycha inne dzieci – idzie się bawić sam do stolika. Takie konsekwencje, ponoszone zaraz po niechcianym zachowaniu, pozwalają dziecku łatwiej zrozumieć zasadę przyczyny i skutku. Dają mu wyraźny, zrozumiały sygnał, że to, co właśnie się stało, było nieodpowiednie.

Czy profilaktyka wybuchów złości jest możliwa?

Co zrobić, żeby uniknąć, lub ograniczyć do minimum ryzyko ataku złości dziecka? Sytuacje, w których mogą się pojawić, trudno przewidzieć.

• Jeśli wiemy, co je wywołuje, w miarę możliwości unikajmy takich miejsc i sytuacji.
• Przypominajmy o zasadach, rozmawiajmy o nich z dzieckiem przed sytuacją, która może być dla niego trudna i niekomfortowa.
• Pamiętajmy, że nasze zdenerwowanie, pośpiech, zniecierpliwienie czy inne negatywne emocje, będą przekładać się na podobne emocje u dziecka. Starajmy się ich unikać, albo chociaż nie okazywać, kiedy spędzamy czas razem.
• Zwróćmy uwagę na to, że niektóre sytuacje, okoliczności i miejsca są nieprzyjemne również dla nas, dorosłych. Miewamy też gorsze dni. A mały człowiek to też człowiek. Też ma do tego wszystkiego prawo. Uszanujmy je. Czasem właśnie to będzie wystarczającym sposobem.

Rozmawianie, słuchanie tego co dziecko ma do powiedzenia oraz własny, dobry przykład też będą przynosić efekty. Ważna, wręcz kluczowa jest konsekwencja. A jeśli mądrze przepracujemy z dzieckiem pierwszy napad złości lub histerii, kolejny będzie łatwiejszy do opanowania. Albo nie pojawi się wcale.

Jednak jeśli dziecko ma tendencje do częstych, albo nieuzasadnionych napadów złości, lub ma trudności z opanowaniem, a nawet nazwaniem swoich emocji, warto poprosić o pomoc specjalistę. Rozmowa z psychologiem dziecięcym – na przykład psychologiem szkolnym, albo w przedszkolu – pomoże w określeniu przyczyn i znalezieniu skutecznej drogi do rozwiązania problemu. To żaden wstyd, zwrócić się pomoc. Jej celem jest poprawa komfortu życia dziecka i wspieranie prawidłowego rozwoju. Dla każdego rodzica to przecież najważniejsze.