Objawy depresji u dziecka. Jak ich nie przegapić, jak pomóc?

Depresja jest często postrzegana jako problem dotyczący wyłącznie dorosłych lub młodzieży, jednak dane i badania pokazują, że również bardzo małe dzieci, nawet kilkuletnie, mogą doświadczać objawów depresyjnych. Istotne jest, aby rodzice i opiekunowie potrafili rozpoznać te objawy, które u najmłodszych są często somatyczne, i odpowiednio zareagować.

Od kiedy dziecko może mieć depresję?

Na kliniczną depresję cierpi

• 1% dzieci powyżej 2,3 roku życia
• 2% w grupie 6-12 lat
• oraz 20% w grupie młodzieńczej.

Nie ma określonej dolnej granicy wieku, od której dziecko może doświadczać depresji. Badania sugerują, że już dzieci dwuletnie, które mają rozwinięte podstawowe zdolności percepcyjne i emocjonalne, mogą wykazywać symptomy depresyjne. Jest to związane z ich zdolnością do odczuwania i reagowania na środowisko, mimo że nie zawsze potrafią wyrazić to słowami.

Depresja, zwłaszcza u bardzo małych dzieci, może być ciężka do zdiagnozowania. Często jednak jej pojawienie skutkuje zmiana zachowania dziecka. Dla rodzica problematycznym może być odróżnienie pierwszych objawów stanu depresyjnego od chwilowych, przejściowych problemów niezwiązanych z depresją. Nieformalnie przyjmuje się ,że występowanie dwóch objawów (podstawowych) i dwóch dodatkowych mogących wskazywać na depresję przez około dwa tygodnie powinno stanowić sygnał dla rodzica do podjęcia zdecydowanych działań jak np. zasięgnięcie pomocy specjalisty, chyba, że nasilenie objawów jest bardzo znaczne wtedy nie należy zwlekać.

Charakterystyczną cechą depresji okresu dzieciństwa i dojrzewania jest wysoki współczynnik współzachorowalności . Często z depresją współwystępują zaburzenia lękowe.

U dzieci z depresją myśli samobójcze rzadziej przeradzają się w konkretne plany i próby ich realizacji, natomiast u młodzieży ryzyko podjęcia próby samobójczej jest bardzo duże.

Leczeniem depresji zajmuje się lekarz psychiatra, a jeśli łatwo zidentyfikować objawy, leczenie może prowadzić lekarz pierwszego kontaktu. Warto jednak pamiętać, że do wizyty u psychiatry nie jest potrzebne skierowanie.

Jak rozpoznać objawy depresji u maluchów?

Objawy depresji u dzieci mogą być subtelne i trudne do zinterpretowania, zwłaszcza
u tych najmłodszych. Przykładowo, u małych dzieci objawy depresji mogą być często mylnie interpretowane jako standardowe zachowanie w okresie „buntu dwu-,trzy-latka” czy bóle brzuszka, które są uważane za normalne dolegliwości dziecięce. W rzeczywistości mogą one być przejawem głębszych problemów emocjonalnych.

Typowymi objawami podstawowymi mogą być:

• Zmiany w zachowaniu – nagła zmiana zachowania, np.: zwiększona płaczliwość, drażliwość, brak zainteresowania zabawą, obniżony nastrój, wzmożona męczliwość, spadek aktywności.
• Problemy fizyczne – dzieci mogą skarżyć się na bóle brzucha, głowy, mieć problemy ze snem lub biegunkę, wymioty. Uwagę rodziców powinno zwrócić nocne moczenie się.
• Zmiany apetytu – niechęć do jedzenia lub zwiększony apetyt mogą być również sygnałem problemów emocjonalnych.

Typowymi objawami dodatkowymi mogą być

• Osłabienie koncentracji
• Zniechęcenie do działania
• Poczucie niskiej wartości
• Osłabienie jakości funkcjonowania w środowisku widoczne dla otoczenia
• Drażliwość lub agresja
• Smutek, apatia
• Zmiana wzorca snu (trudności z zasypianiem, wczesne wybudzania)

Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają bardziej świadomie odczuwać swoje emocje, ale wciąż mają ograniczoną zdolność do ich wyrażania. Rodzice i opiekunowie powinni zwracać uwagę na:

• Zmęczenie i brak energii – nadmierna senność lub brak zainteresowania aktywnością, którą dziecko wcześniej lubiło.
• Zmiany w interakcjach społecznych – unikanie kontaktów z rówieśnikami, izolacja.
• Wypowiedzi dziecka – negatywne wypowiedzi na temat życia, ludzi lub swojego otoczenia, nawet jeśli wydają się one nieadekwatne do wieku.

Rozpoznanie wczesnych objawów depresji u dzieci jest kluczowe dla ich zdrowia psychicznego. Rodzice powinni reagować na wszelkie zmiany w zachowaniu, nastroju, aktywności fizycznej i społecznej dziecka, zapewnić dziecku stabilne i wspierające emocjonalnie środowisko, rozmawiać o uczuciach, zachęcać do wyrażania emocji, a także nie zwlekać z konsultacją u specjalisty w przypadku obaw, najlepiej skonsultować się z pediatrą lub psychologiem a następnie psychiatrą dziecięcym.

Depresja w wieku szkolnym (7-12 lat)

Dzieci w wieku szkolnym mogą już bardziej świadomie przeżywać i wyrażać swoje emocje. U nich depresja może manifestować się poprzez nagłe spadki w osiągnięciach szkolnych, utratę zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały dziecku radość, a także poprzez zmiany w zachowaniu – dziecko może stać się bardziej zamknięte w sobie, płaczliwe, a nawet zaczynać mówić o przemyśleniach dotyczących życia w bardzo pesymistyczny sposób.

Objawy depresji mogą być bardziej widoczne poprzez:

• Spadek zainteresowań – utrata zainteresowania wcześniej lubianymi aktywnościami.
• Wpływ na osiągnięcia szkolne: – problemy w szkole, trudności w koncentracji.
• Zmiany w zachowaniu – wycofanie społeczne, agresja lub autoagresja.

Depresja u nastolatków

Depresję u młodzieży i nastolatków może zdiagnozować lekarz-psychiatra.

W przypadku nastolatków, którzy są w szczególnie wrażliwym okresie rozwojowym, depresja może przybierać jeszcze bardziej złożoną formę. Nastolatki mogą zacząć eksperymentować z autoagresją, wyrażać myśli samobójcze, a także wycofać się z życia społecznego. Często dochodzi do zaniedbania własnego wyglądu, co w przypadku nastolatków, którzy zwykle przywiązują dużą wagę do swojego wizerunku, może być wyraźnym sygnałem ostrzegawczym.

W wieku nastoletnim rodzice muszą wracać uwagę na objawy takie jak:

• Zmiana zachowań i zainteresowań – należy zwrócić uwagę na nagłe zmiany w zachowaniu dziecka, takie jak zaniedbywanie siebie, brak dbałości o wygląd, czy zainteresowania, które wcześniej sprawiały dziecku przyjemność (np. zakupy, kino, nagrywanie filmów).
• Spadek osiągnięć szkolnych – nagła zmiana ocen lub spadek zainteresowania nauką mogą być sygnałem, że dziecko doświadcza problemów emocjonalnych.
• Wycofanie społeczne -odsunięcie się od rówieśników i preferowanie samotności mogą wskazywać na problemy emocjonalne lub depresję.
• Agresja lub autoagresja– wzrost agresywnych zachowań lub autoagresji (np. samookaleczenia) powinien być natychmiastowo traktowany jako alarmujący sygnał.
• Zmiany w komunikacji – zdawkowe lub negatywne komentarze o szkole, rówieśnikach czy życiu w ogóle mogą sugerować wewnętrzne zmagania.

Jak pomóc dziecku?

Ważne jest aktywne słuchanie. Zamiast zadawać rutynowe pytania (np. „jak było w szkole?”), rodzice powinni praktykować aktywne słuchanie, starając się zrozumieć głębsze uczucia i doświadczenia dziecka. Ważne jest również zachowanie spokoju i otwartości: Rodzice powinni unikać wydawania poleceń czy krytykowania. Zamiast tego powinni stworzyć atmosferę otwartości i zrozumienia, która pozwala dziecku na wyrażanie swoich uczuć. Duże znaczenie ma też pomoc w organizacji i uczestnictwie w różnych aktywnościach, co może pomóc dziecku odzyskać poczucie normalności i zainteresowania życiem .Należy dołożyć starań aby rozmowa z dzieckiem stała się dialogiem a nie wykładem lub monologiem opartym na dawaniu tzw. dobrych rad typu; ’’weź się w garść”, ’’przestań histeryzować”, ’’zajmij się czymś’’.

Rodzice nie powinni krytykować, pouczać, ale wysłuchiwać i przyjmować postawę wspierającą, warto postawić na jasne komunikaty np: ’’jestem przy Tobie”, ”jesteś bardzo ważny”, ’’jesteś mi potrzebny, potrzebna”, ’’interesuje mnie co czujesz, co się u Ciebie dzieje?’’, ’’zawsze możesz na mnie liczyć”.

Pomocne może być też zachęcanie dziecka do wizyty u specjalisty poprzez pozytywne stymulacje, które mogą przynieść ulgę w jego stanie emocjonalnym. Istotne z perspektywy budowania pozytywnych relacji z dzieckiem jest branie udziału w aktywnościach, które je interesują, co może umożliwić lepsze zrozumienie jego stanu psychicznego i otworzyć drogę do głębszej rozmowy. Zachęcanie (ale nie zmuszanie) dziecka do spędzania czasu z przyjaciółmi i rówieśnikami może pomóc w łagodzeniu uczuć izolacji i smutku.

Najważniejsza jest jednak akceptacja uczuć dziecka, bez prób bagatelizowania czy krytyki. Jest ona kluczowa dla budowania zaufania i otwartości.

Kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania dziecka i jego zdrowia psychicznego jest oczywiście :

• aktywność fizyczna,
• odpowiednia dieta (bogata w omega -3),
• aktywność intelektualna (rozwijanie zainteresowań, hobby),
• współpraca w grupie (wspólne zabawy, wyjścia),
• aktywność na świeżym powietrzu (spacer, słońce-witamina D3),
• sen (prawidłowy rytm dobowy, dbanie o higienę snu).

Przydatna dla rodzica jest również edukacja w tematyce zdrowia psychicznego, aby lepiej rozumieć potrzeby swojego dziecka i dostępne środki wsparcia. Zawsze też, jeśli rodzice zauważają niepokojące symptomy, nie powinni zwlekać z poszukiwaniem profesjonalnej pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami podstawą leczenia depresji u dzieci i młodzieży jest psychoterapia(najczęściej terapia poznawczo-behawioralna)

Skuteczne rodzaje terapii depresji to :

• Aktywacja behawioralna (BAT),
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT),
• Psychoterapia interpersonalna (IPT),
• Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (PST).