Neuroróżnorodność. Jak zrozumieć dziecko w spektrum?

Zrozumienie dzieci w spektrum autyzmu jest kluczowe dla ich wsparcia i integracji w społeczeństwie. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie kluczowych aspektów tego zagadnienia z perspektywy pedagoga posiadającego kwalifikacje i doświadczenie w pracy z dziećmi z neuroróżnorodnością.

Dziecko z neuroróżnorodnością

Neuroróżnorodność określa osoby, których mózg funkcjonuje (przetwarza informacje i reaguje na bodźce) inaczej niż u osób neurotypowych. Osoby w spektrum autyzmu to przykład neuroróżnorodności. Spektrum obejmuje szeroki wachlarz zachowań, trudności oraz zdolności, które różnią się od typowych dla większości populacji.

Dzieci w spektrum autyzmu mogą mieć różne objawy:

• od trudności w komunikacji i interakcjach społecznych
• po niezwykłe zdolności w niektórych dziedzinach.

Ważne jest zrozumienie, że spektrum autyzmu to nie choroba, lecz inny sposób funkcjonowania mózgu i odbierania świata.

Jednym z kluczowych elementów pracy z dziećmi w spektrum jest obserwacja. Zrozumienie, co dziecko lubi, a czego unika, może pomóc w stworzeniu bardziej przyjaznego środowiska. Często pomocne jest także prowadzenie dziennika obserwacji, który pozwala na identyfikowanie wzorców zachowań i bodźców, które mogą je wywoływać.

Porozumienie bez przemocy jako narzędzie zrozumienia

Porozumienie bez przemocy (PBP) jest podejściem, które skupia się na empatii, otwartości i zrozumieniu drugiego człowieka. W kontekście dzieci w spektrum PBP może być niezwykle pomocne, ponieważ umożliwia nawiązanie autentycznego kontaktu i zrozumienie potrzeb dziecka. Polega na skupieniu się na uczuciach i potrzebach, co może pomóc w rozpoznaniu, dlaczego dziecko reaguje w określony sposób i jak można mu pomóc.

• PBP zakłada, że każde zachowanie jest wyrazem pewnych potrzeb.
• Zamiast oceniać i krytykować, staramy się zrozumieć, co dziecko próbuje przekazać poprzez swoje zachowanie.
• Może to być szczególnie ważne w przypadku dzieci w spektrum, które często mają trudności z werbalnym wyrażaniem swoich uczuć i potrzeb.

Stosując cztery kroki: obserwacja, uczucia, potrzeby, prośba/wybór strategii, w stosunku do dziecka w spektrum, skupiamy się na ich potrzebach, mówiąc „widzę, że ci trudno, czego potrzebujesz?”. Nie skupiamy się na uczuciach, ponieważ te dzieci często uczuć nie rozpoznają i mają odmienne kody ich wyrażania.

Z całą pewnością nie jest to łatwe. Dziecko zaufa nam i otworzy się, gdy poczuje się bezpieczne, że jest przyjęte w swojej inności. Akceptacja jest tu kluczowa, ponieważ często mają trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem swoich emocji. Mogą reagować na frustrację, smutek czy radość w sposób inny niż dzieci neurotypowe. Ich wskaźnik wytrzymałości na to, co dzieje się wokół nich, jest mniejszy niż u dzieci neurotypowych, dlatego tak często wpadają znienacka w dystres. Warto pamiętać, by w momencie przeżywania trudnych emocji stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której dziecko wyrazi swoje uczucia.

Komunikacja z dzieckiem w spektrum

W komunikacji z dzieckiem w spektrum warto skupić się na jego potrzebach. Zamiast pytać „dlaczego płaczesz?”, lepiej zapytać „czego teraz potrzebujesz?”. Taki sposób komunikacji może pomóc dziecku zrozumieć swoje potrzeby i nauczyć się je wyrażać.

Ponieważ dzieci te często mają trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji, mogą nie rozumieć, dlaczego czują się w określony sposób, a co za tym idzie, nie potrafią tego werbalizować. Zadawanie pytania „czego teraz potrzebujesz?”, czasami wraz z podpowiedzią kilku strategii na trudności, pomaga im skupić się na konkretnych aspektach swojego samopoczucia, co może być pierwszym krokiem do lepszego zrozumienia siebie i zaufania, że są akceptowane z tym, jak przyjmują świat i jak się wyrażają.

Znaczenie przyjaźni i wsparcia społecznego

Dzieci w spektrum często mają trudności z nawiązywaniem przyjaźni, nie potrafią czegoś odroczyć, nie rozumieją, dlaczego zostawiając zabawkę w momencie, gdy np. idą do toalety, inne dziecko już się nią bawi. Dla nich jest to po prostu „kradzież” zabawki, którą się przecież bawiły i nie zrezygnowały z tej zabawy. Dziecko w swoich reakcjach jest autentyczne i szczere, zdarza się, że powie rzeczy czasem trudne, których dziecko neurotypowe nie powie, ponieważ wie, że nie wypada.

W momencie, gdy dzieci w spektrum znajdą drugie dziecko w spektrum, które podobnie jak one spostrzegają świat, mogą nawiązać trwałe i głębokie relacje. Przyjaźnie te są często silniejsze niż te między dziećmi neurotypowymi, ponieważ opierają się na wzajemnym zrozumieniu i akceptacji.

Wspólne zainteresowania i podobny sposób odbierania świata mogą być podstawą silnej więzi między dziećmi w spektrum. Takie przyjaźnie mogą być źródłem wsparcia i poczucia przynależności, które są kluczowe dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka.

Rola rodziców i opiekunów

Rola rodziców i opiekunów, jak u każdego dziecka, w przypadku dziecka w spektrum nawet bardziej, jest bardzo ważna.

• To od ich podejścia, od pierwszych miesięcy życia, zależy, jak dziecko będzie się rozwijać ze swoim innym spostrzeganiem świata i jak będzie się czuć w społeczeństwie.
• Akceptacja i zrozumienie ze strony rodziców mogą znacząco wpłynąć na poczucie własnej wartości dziecka i jego zdolność do radzenia sobie z trudnościami.

Z pewnością nie jest łatwe pogodzenie się przez rodziców z tym, że ich dziecko „zachowuje się inaczej”. Muszą przejść przez proces, którego początkiem często jest szok, aż do akceptacji diagnozy swojego dziecka. Może to być trudne i emocjonalnie wyczerpujące, ale jest niezbędne, aby móc skutecznie wspierać dziecko. Warto szukać pomocy w grupach wsparcia dla rodziców, terapeutów i innych specjalistów, którzy mogą pomóc zrozumieć i zaakceptować neuroróżnorodność dziecka.

Edukacja i wsparcie w szkole

Przedszkole, szkoła i nauczyciele odgrywają ważną rolę w życiu dzieci w spektrum. Istotne jest, aby nauczyciele byli odpowiednio przeszkoleni i świadomi specyficznych potrzeb tych dzieci. Akceptacja „inności”, podejście z ciekawością do potrzeb dziecka, zrozumienie i wsparcie mogą znacząco wpłynąć na sukces edukacyjny i społeczny dziecka w spektrum.

Tworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska w przedszkolu oraz szkole pomaga dzieciom czuć się akceptowanymi i zrozumianymi, zarówno przez dorosłych, jak i inne dzieci. Dzięki temu mogą lepiej rozwijać swoje umiejętności społeczne i emocjonalne, co ma długotrwały wpływ na ich rozwój i przyszłe życie.

Akceptacja społeczna

Akceptacja społeczna jest kluczowa dla dobrostanu dzieci w spektrum. Społeczeństwo powinno dążyć do zrozumienia i akceptacji neuroróżnorodności. Edukacja publiczna i kampanie informacyjne mogą pomóc zwiększyć świadomość i zrozumienie autyzmu i neuroróżnorodności.

Osoby w spektrum często doświadczają wykluczenia społecznego i stygmatyzacji. Praca na rzecz większej akceptacji i zrozumienia w społeczeństwie może pomóc w zmniejszeniu tych barier i stworzeniu bardziej przyjaznego środowiska dla wszystkich.

Zrozumienie dziecka w spektrum wymaga empatii, akceptacji i indywidualnego podejścia. Neuroróżnorodność to fakt, który dotyczy wielu osób na całym świecie i uznanie tej różnorodności jest kluczowe dla budowania społeczeństwa, które akceptuje i wspiera wszystkich swoich członków.

Porozumienie bez przemocy może być cennym narzędziem w nawiązywaniu kontaktu i zrozumieniu potrzeb dziecka. Ważne, aby dostosować otoczenie do jego potrzeb sensorycznych i komunikacyjnych oraz zapewnić mu bezpieczną przestrzeń do wyrażania emocji. Dzięki akceptacji i wsparciu dzieci w spektrum mogą rozwijać się i czuć się częścią społeczności.