Jak nadopiekuńczość rodzica wpływa na rozwój dziecka?

Rodzicielstwo pełne jest wyzwań, a troska o bezpieczeństwo i dobro dziecka to jedno z podstawowych uczuć, które towarzyszą każdemu opiekunowi. Jednak co się dzieje, gdy troska przeradza się w nadopiekuńczość? Jak wpływa to na rozwój społeczny i poznawczy dziecka? 

Co powoduje, że rodzice są nadopiekuńczy?

Troska przybiera niekiedy przesadną formę, a to sprawia, że dobre chęci rodziców obracają się przeciwko dziecku, które chcemy chronić. Źródło nadopiekuńczości nie wynika bowiem z rzeczywistych potrzeb dziecka, a najczęściej z lęków, które rodzice przenoszą nieświadomie na swoją pociechę. Media nie pomagają nam w ukojeniu tych lęków, bo wciąż jesteśmy narażeni na kolejne doniesienia o zbrodniach i nieszczęściach. Jednak przyczyn może być też wiele więcej.

• Nadopiekuńczy rodzic to często osoba z cechami neurotycznymi albo taka, która mierzy się ze swoimi własnymi traumami. Warto zajrzeć w głąb siebie, aby znaleźć to, przed czym chronimy dziecko.

• Być może to jak sami byliśmy traktowani w dzieciństwie, zostawiło na nas piętno? To dotyczy zarówno osób, które same były otaczane nadmierną troską, jak i tych, którzy doświadczyli chłodnego traktowania i chcą oszczędzić dziecku podobnych doświadczeń.

• Czasem nadopiekuńczość jest wynikiem długiego wyczekiwania na dziecko. Lata starań o zajście w ciążę, a czasem także bolesnych przeżyć po drodze, sprawiają, że kiedy wreszcie rodzina zyskuje nowego członka, rodzice chcą za wszelką cenę osłonić go od wszystkiego, co mogłoby mu zagrażać. Zwłaszcza jedynacy padają tutaj ofiarą takiej nadopiekuńczości.

• Bywa także, że na dziecko przelewane jest całe uczucie i zainteresowanie, którego brakuje między dwojgiem rodziców. Dotyczy to zarówno par po rozwodzie, które w taki sposób rekompensują dziecku stratę, jak i małżeństw, w których wygasło już pewne ciepło.

To wszystko owocuje tym, że podsycamy w sobie strach o dziecko i zamiast uczyć je mierzyć się z trudnościami, za wszelką cenę je od ich izolujemy. Chuchanie i dmuchanie na dziecko przybiera niekiedy kuriozalne formy. Wyręczanie w ubieraniu, myciu i codziennej toalecie, paniczny strach przed skaleczeniem czy choćby zabrudzeniem małej buzi, a nawet selekcjonowanie kompanów do zabawy. To wszystko odbiera dziecku cenne i pouczające doświadczenia, które chociaż nie zawsze przyjemne, dałyby mu zdolność do adaptacji w społeczeństwie.

Jak nadopiekuńczość wpływa na dziecko?

Niektórych może to zaskoczyć, ale nadopiekuńczość to nie tylko troska, ale również pewnego rodzaju przemoc wobec dziecka. Określenie to może wydawać się nieco na wyrost, zwłaszcza że pozornie nadopiekuńczość wyrasta z dobrych intencji. Jednak patrząc na jej rzeczywiste skutki, widzimy, że znamiona przemocy są obecne w zachowaniach, które odzierają dziecko z samodzielności i umiejętności społecznych. Wszystko to dla spokoju nadopiekuńczego rodzica.

Krzywda, którą wyrządzamy dziecku, ma swoje konsekwencje na przestrzeni jego całego życia. Może się przez to okazać, że wychowamy osobę nieporadną i niezdolną do podejmowania własnych decyzji. Dziecko może też wyrobić sobie postawę roszczeniową i oczekiwać, że zawsze wszystko będzie mieć podane na tacy.

Wszystko wydaje się w porządku dopóki jesteśmy obok, żeby pomóc włożyć kurtkę, przynieść zapomniany zeszyt czy nakarmić łyżeczką. Jednak koniec końców, na późniejszych etapach nie usiądziemy z dzieckiem w szkolnej ławce, nie pójdziemy za nim na studia i nie będziemy z nim w pracy i nie rozwiążemy jego problemów małżeńskich. To właśnie wtedy dziecko najbardziej odczuje brak umiejętności, które powinno było nabyć w już przedszkolu, czasem metodą prób i błędów, a nawet kosztem kilku rozczarowań czy startego kolana.

Kolejną konsekwencją nadopiekuńczości mogą być trudności w wykształceniu podstawowych umiejętności. Nie chodzi tylko o higienę i toaletę czy wiązanie butów, ale także o funkcje takie jak jedzenie. Karmione z nadmierną troską dziecko nie tylko nie utrzyma łyżki, ale czasem też porządnie nie pogryzie, bo zawsze dostawało do jedzenia papkę, byle tylko się nie zakrztusić. W skrajnych przypadkach może dojść do zaburzeń mowy oraz konieczności leczenia ortodontycznego, gdy nieużywany język i mięśnie odmówią posłuszeństwa.

Brak samodzielności przy prostych czynnościach odbiera dziecku pewność siebie i negatywnie wpływa na samopoczucie. Nie pozwala też podejmować własnych decyzji, przez co niekiedy dziecko nie umie zająć się sobą, bawić się czy zainicjować kontaktu z rówieśnikami. Kompetencje społeczne, kreatywne pomysły i zadowolenie z własnych osiągnięć to rzeczy, które dziecko otoczone nadmierną troską może utracić bezpowrotnie. W to miejsce wejdą lęki, fobie społeczne, a być może nawet depresja lub nerwica.

Jak wspierać samodzielność u przedszkolaka?

Opieka nad dzieckiem to przede wszystkim wspieranie go w pokonywaniu trudności związanych z dorastaniem i poznawaniem świata. Wyręczanie go i trzymanie pod kloszem to nadopiekuńczość, która sprawi, że nieświadomie przeniesiemy na nie własne lęki. Dlatego warto uczyć samodzielności i naszą troskę okazywać dziecku w zdrowy sposób.

• Dajmy dziecku obowiązki – Zamiast wyręczania, lepiej jest zachęcać dziecko do drobnych obowiązków, takich jak sprzątanie zabawek czy zmycie po sobie talerzyka. Uniknie wtedy przeświadczenia, że samo nic nie zrobi, a bez mamy jest bezradne.

• Zachęcajmy do wykonywania codziennych czynności – Ubranie bucików i kurtki czy wyszczotkowanie zębów to osiągnięcia, których nie warto dziecku odbierać. Nawet jeśli nie wszystko zrobi idealnie, powoli nauczy się dbać o siebie i nie będzie mieć poczucia, że odstaje od innych dzieci.

• Pozwalajmy dziecku ponosić konsekwencje – Dziecko zapomniało kredek? Nie zrobiło zadania? Pokłóciło się z innym przedszkolakiem? Jeśli pozwolimy mu ponieść konsekwencje i przełknąć rozczarowanie, nauczy się radzić z takimi sytuacjami.

• Skaleczenie i plama to nie koniec świata – Zabawa, w której dziecko ubrudzi się, a nawet nabije sobie siniaka, będzie bardziej rozwijająca niż kontrolowana rozrywka wybranymi zabawkami. Niech główną rolę gra dziecięca wyobraźnia i chęć poznawania świata. Do tego często wystarczą przedmioty codziennego użytku albo patyki i gałązki.

• Niech dziecko decyduje o sobie i swoich znajomościach – Wybory mają swoje konsekwencje. Dostając jedną zabawkę, trzeba na półkę odłożyć drugą. To cenna lekcja dla dziecka i należy mu pozwolić ją odrobić. Dzięki temu później będzie w stanie o sobie decydować, zamiast bezradnie rozkładać ręce.

Często okazuje się, że nauka samodzielności jest trudniejsza dla rodzica niż dla dziecka. Niełatwo jest zauważyć, że nasza nadopiekuńczość jest czymś niewłaściwym, kiedy stoją za nią pozornie dobre intencje. Dlatego warto najpierw uświadomić sobie swoje własne lęki, a potem zrobić wszystko, aby nie przenieść ich na kolejne pokolenie. Dziecko, któremu damy samodzielność i pewność siebie, będzie w stanie poradzić sobie także z tymi problemami, przed którymi w późniejszych etapach edukacji nie zdołamy go już osłonić. Zyska dzięki temu także szansę na bardziej satysfakcjonujące życie oraz lepsze relacje społeczne.