Afazja u dzieci. Jak rozpoznać i pomóc przy zaburzeniach mowy?

Rozwój mowy to jeden z najistotniejszych etapów dzieciństwa, który wpływa na komunikację, relacje społeczne i edukację. Jeśli dziecko ma trudności z rozumieniem lub wypowiadaniem słów, może to być sygnał do konsultacji ze specjalistą.

Afazja dziecięca to zaburzenie językowe, które wymaga wczesnej diagnozy i odpowiedniego wsparcia. Jakie objawy powinny zaniepokoić rodziców? Gdzie szukać pomocy? I jak wspierać dziecko na co dzień?

Jak rozpoznać afazję u dziecka?

Przyczyny afazji mogą być różne, a wśród nich wymienia się zaburzenia endokrynologiczne, padaczkę, a nawet urazy, udary czy zapalenie ślinianek. Dlatego istotnym jest, aby prawidłowo zdiagnozować potrzeby pacjenta, w tym poznać przyczyny zaburzenia i obszar wymagający wspomagania. Jest to tym bardziej istotne, jeśli z tego typu zaburzeniem mowy mamy do czynienia u dziecka. Trudność niestety tkwi w tym, że jako rodzice nie zawsze wiemy, kiedy jest właściwy czas, aby zgłosić się do specjalisty.

Afazja u dzieci – objawy, które mogą niepokoić

Od pierwszych miesięcy życia powinniśmy obserwować naszego malucha i jego początkowe próby wydobywania z siebie głosu. Naturalne jest, że już niemowlę gaworzy, po to, aby przygotować aparat mowy. Jeżeli jednak dzieciątko nie wykazuje aktywności narządów mowy, powinno to zaalarmować rodzica. Warto wtedy niezwłocznie udać się do OWI (Ośrodka Wczesnej Interwencji), zajmującego się wsparciem dzieci od pierwszych dni życia.

Jak powinien dalej przebiegać prawidłowy rozwój dziecka? W wieku 1-2 lat następuje okres formułowania pierwszych wyrazów. Natomiast po 2 roku życia powinny się pojawić dwuwyrazowe zdania (np. mama daj), a rozumienie poleceń, czyli mowa bierna, powinna być już na zaawansowanym poziomie. Niepokojący będzie wówczas

• brak postępów w mowie,
• wrażenie, że dziecko nie rozumie wypowiadanych do niego zdań,
• brak umiejętności naśladowania i powtarzania słów,
• a także brak reakcji czy odpowiedzi na zadane dziecku pytania.

Wówczas warto jak najszybciej przeprowadzić diagnostykę, także w kierunku afazji. Jeśli w takim momencie usłyszymy, że na przygotowanie do podjęcia mowy jest jeszcze czas, najlepiej udać się po drugą opinię do innego specjalisty. 

Rolą rodzica jest obserwacja dziecka na drodze jego rozwoju i zdroworozsądkowa, ale także uważna ocena jego postępów. Przekręcanie wyrazów w wieku 2-3 lat słów nie powinno być wyolbrzymiane. Pamiętajmy też, że małomówności dziecka nie należy wiązać wyłącznie z afazją. Jednak nie możemy również bagatelizować opóźnienia w realizacji mowy.

Gdzie diagnozować afazję u dziecka? Specjaliści od zaburzeń mowy

Pierwszymi specjalistami, którzy powinni zbadać dziecko, kiedy zauważamy u niego trudności w rozumieniu lub realizacji mowy są laryngolog i audiolog. Mogą oni wykluczyć fizyczne przyczyny trudności ze słuchem, np. woda w uszach po przebytych chorobach górnych dróg oddechowych. Następnie udajmy się do logopedy, foniatry i neurologa, którzy pokierują dziecko na odpowiednie badania. Diagnoza pozwoli stwierdzić, czy i które ośrodki zostały uszkodzone.

Co mogą wykazać badania? U maluchów rozpoznajemy afazję dziecięcą,. W diagnozie dzieci między 2 a 6 rokiem życia możemy też spotkać się z nazwą „niedokształcenie mowy o typie afazji”. Najczęściej występująca u małych dzieci jest afazja motoryczna (ruchowa), charakteryzująca się zaburzeniami w mówieniu, czyli ekspresji języka. Diagnozowana wśród najmłodszych jest także afazja mieszana, czyli ekspresyjno-impresyjna, dotycząca zaburzenia rozumienia i mówienia.

Wiedząc, z czym mamy do czynienia, możemy wspólnie ze specjalistą opracować plan działania i zacząć realnie podnosić komfort życia dziecka, pomagając mu w tych obszarach, które tego wymagają.

Jak zachowuje się dziecko z afazją?

Niezależnie od typu zaburzenia i nazewnictwa, nasz maluch wymaga wsparcia, aby zniwelować skutki trudności komunikacyjnych i ułatwić mu społeczny i edukacyjny start. Zwłaszcza, że u dziecka z afazją w przedszkolu możemy również zauważyć inne nieprawidłowości rozwojowe, takie jak:

• deficyty pamięci i uwagi,
• problemy z lateralizacją (stroną lewą/prawą),
• trudności emocjonalne (brak relacji społecznych w związku z brakiem mowy, frustrację w związku z niemożnością wyrażenia swoich potrzeb),
• problemy ruchowe (np. trudność w utrzymaniu równowagi),
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (utrudniającej np. układanie puzzli czy wznoszenie budowli z klocków)

W długoterminowej konsekwencji, nieleczona afazja spowoduje problemy emocjonalne, społeczne oraz trudności z czytaniem, pisaniem i liczeniem. Dla dziecka oznacza to często ogromny dyskomfort i poczucie odstawania od rówieśników.

Jak pomóc dziecku z afazją? Wsparcie w codziennym życiu

Duża odpowiedzialność spoczywa na jego bliskich. Jeśli nie zauważą oni problemu, niemożliwa będzie diagnoza, a co dopiero udzielenie pomocy.

Po pierwsze diagnoza

Ważne jest, aby jak najszybciej zbadać dziecko i sprawdzić, w jakich obszarach może potrzebować wsparcia. Jeśli specjaliści potwierdzą afazję, rodzic może zgłosić się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Tam możliwe jest przeprowadzenie pogłębionej diagnozy i uzyskanie opinii o potrzebie Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka, dzięki czemu maluch otrzyma pomoc zespołu specjalistów. Należy mieć świadomość, że im szybciej udzielimy dziecku wsparcia, tym większe ma szanse na zniwelowanie przyczyn swoich trudności, jeszcze przed rozpoczęciem edukacji w pierwszej klasie szkoły podstawowej.

Nie bez powodu w pierwszym roku edukacji przedszkolnej zwracamy szczególną uwagę na kompetencje komunikacyjne dzieci, ponieważ to umiejętność posługiwania się mową pozwala im na budowanie relacji społecznych, wyrażanie swoich potrzeb i wyznaczanie własnych granic komfortu. Mowa wpływa też bezpośrednio na rozwój intelektualny, przyswajanie wiadomości i umiejętność odpowiadania na pytania dotyczące wiedzy ogólnej, co jest szczególnie ważne w późniejszej nauce szkolnej.

Wsparcie domowników

W warunkach domowych istotne jest stymulowanie ośrodków rozumienia mowy i kompetencji językowych. Można to robić poprzez:

• czytanie bajek,
• opowiadanie o otaczającym świecie,
• opisywanie ilustracji,
• zachęcanie do wskazywaniu na obrazku wypowiadanych przez opiekuna słów.

Naszym celem jest tutaj dotarcie do etapu powtarzania przez dziecko wyrazów, a przez to także do budowania bazy słownika.

Zmiana monologu w dialog

Komunikacja to balans, więc na pierwszym etapie rozwoju komunikacyjnego to głównie rodzic mówi, jednak proporcje powinny stopniowo się zmieniać. Nasze wypowiedzi powinny powoli ustępować słuchaniu realizowanych przez dziecko słów.

Istotne jest, aby nie „przegadywać” dzieciątka. Unikajmy też zadawania pytań, które wymagałyby od niego tylko dwóch słów „tak/nie”. Takie prowadzenie dialogu nie wpływa pozytywnie na budowanie kompetencji komunikacyjnych.

Ograniczenie dostępu do technologii

Jednocześnie warto pamiętać, że rezygnacja bądź ograniczenie dostępu do tabletu/multimediów,
gier i bajek z dużą ilością bodźców wspomoże dziecko, które i tak przy afazji najczęściej ma zwiększony deficyt uwagi.

Ruch to rozwój

Istotną informacją jest również, że ośrodek mowy i ruchu są położone w sąsiedztwie,
i zatem stymulacja ruchowa pozytywnie wpływa na rozwój kompetencji komunikacyjnych.
Dlatego niezależnie od etapu terapii logopedycznej, należy pamiętać o dostarczaniu dziecku doświadczeń ruchowych, ponieważ ruch wspiera rozwój mowy.

Zachęcajmy więc do codziennej aktywności na miarę możliwości dziecka. Bardzo pomocne będą takie proste czynności jak:

• samodzielne chodzenie, szczególnie za rękę po schodach,
• rezygnacja ze spacerów w wózku,
• wspinanie się na zjeżdżalnię i umiejętność koordynacji zjazdu na niej,
• chodzenie po murku,
• chodzenie stopa za stopą
• jazda na rowerze i hulajnodze

Ten rodzaj ruchu wesprze układ nerwowy malucha, wpływając pozytywnie na proces terapeutyczny. Zatem zapewniając mu aktywne dzieciństwo, ułatwimy także rozwój w innych obszarach, w tym tych, które wymagają większej uwagi.

Afazja dziecięca – do zapamiętania!

Chociaż dzieciństwo z afazją stawia przed całą rodziną niełatwe wyzwania, można wspólnymi siłami i z pomocą specjalistów, pokonać ten problem. Stosując się do powyższych zaleceń, zdecydowanie łatwiej będzie odnaleźć się w sytuacji.

Dlatego rodzicu, pamiętaj!

• Szybka diagnoza zwiększa szanse Twojego dziecka na dobre efekty terapii.
• Wypowiadaj prawidłowo zniekształcane przez dziecko głoski czy słowa, ale nie zmuszaj malucha do nieskończonego powtarzania. Każdy sportowiec wie jak ważna jest regeneracja i przerwa w treningu do budowania prawidłowej sylwetki. Nie inaczej jest z kompetencjami komunikacyjnymi.
• Nie bądź terapeutą Twojego dziecka. Wspieraj proces terapeutyczny i współpracuj ze specjalistami, ale pozwól sobie na czas rodzicielskiej zabawy z dzieckiem. 

Niezwykle ważny jest też aspekt psychologiczny, za który w dużej mierze odpowiada opiekun. Stosuj te zasady:

• Nie pozwól na spotkaniu rodzinnym porównywać swojego malucha z innymi dziećmi w rodzinie. Na afazję dziecko nie ma wpływu.
• Stymuluj dziecko do aktywności komunikacyjnej i doceniaj starania dziecka. Dla Afatyka każda aktywność werbalna to wysiłek.
• Jeżeli Twoje dziecko jest dodatkowo nieśmiałe, inicjuj spotkania rówieśnicze, na których będzie mogło zaprezentować swoje mocne strony. Na pewno ma pasje i marzenia, którymi może się pochwalić.

Zaburzenia mowy mogą odebrać dziecku pewność siebie, ale stopniowo można ją przywrócić. Należy robić to poprzez poprawną diagnostykę oraz opiekę specjalistów, ale bez rodzica, który dba, wspiera i obserwuje rozwój swojego dziecka, nie będzie to możliwe. Musimy więc zawsze mieć na uwadze, że to właśnie my jesteśmy największym sojusznikiem dziecka w walce z afazją.