Jąkanie u dzieci. Co powinien wiedzieć rodzic?

Jąkanie to jedno z zaburzeń mowy, które budzi niepokój u rodziców. Wielu zastanawia się, czy jest przejściowym epizodem, czy zwiastunem trudności komunikacyjnych. Nie zawsze przeciąganie lub powtarzanie sylab oznacza jąkanie. U małych dzieci może być to naturalny etap nauki mówienia. Jednak mając pod opieką malucha warto wiedzieć, jak rozpoznać problemy z jąkaniem i odróżnić je od niepłynności mowy. 

Czym jest jąkanie?

Zgodnie z ogólnie przyjętą definicją, jąkanie to zaburzenie płynności mowy, które objawia się trudnościami w swobodnym wypowiadaniu słów. Może przybierać różne formy, takie jak:

• powtarzanie dźwięków, sylab lub całych wyrazów,
• przedłużanie głosek,
• nagłe blokady mowy.

Można je zaobserwować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. U tej drugiej grupy jednak nieco trudniej określić, czy jest znamieniem problemu, czy też z czasem przeminie.

Jąkanie – przyczyny

U niektórych osób jąkanie występuje tylko w sytuacjach stresowych, podczas gdy u innych jest obecne na co dzień. Może mieć podłoże genetyczne, neurologiczne lub emocjonalne. Wczesna interwencja i odpowiednie wsparcie mogą pomóc w poprawie płynności mowy i zwiększeniu pewności siebie u dziecka. Dlatego też warto reagować, zwłaszcza jeśli zauważymy jąkanie na tle nerwowym u dziecka. Pamiętajmy jednak, aby nie mylić tego z pokrewnym zjawiskiem, czyli niepłynnością mowy.

Rozwojowa niepłynność mówienia a jąkanie – czym się różnią?

Warto wiedzieć, że niepłynność mowy u dzieci może mieć różne podłoże. Wyróżnia się dwa główne zjawiska: jąkanie oraz rozwojową niepłynność mówienia. Choć mogą wyglądać podobnie, mają różne przyczyny i przebieg.

Rozwojowa niepłynność mówienia to przejściowe zaburzenie płynności mowy, występujące u dzieci w wieku 2–5 lat. Jest naturalnym etapem rozwoju językowego i wynika z faktu, że dziecko myśli szybciej, niż jest w stanie wymówić. Aparat artykulacyjny „nie nadąża” za tym, co myśli głowa. Do przyczyn rozwojowej niepłynności mowy zaliczamy szybki rozwój językowy, zmęczenie, stres, ekscytację lub dużą liczbę bodźców.

Rodzic rozpozna rozwojową niepłynność mówienia po częstym powtarzaniu przez dziecko słów lub całych fraz (na przykład „chcę… chcę… chcę to zrobić”). Maluch może mieć drobne potknięcia w mowie, jednak nie towarzyszy im napięcie mięśni twarzy ani nagłe zatrzymania dźwięku, czyli tzw. blokady.

Co ważne, dziecko zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy ze swoich trudności i nie odczuwa stresu ani niepokoju podczas mówienia. Jest to naturalny etap rozwoju językowego, który zwykle mija samoistnie.

Podstawowa różnica między jąkaniem a rozwojową niepłynnością mowy polega więc na tym, że ta druga jest przejściowa i naturalna. Jąkanie natomiast może się utrwalić i wpływać na komunikację dziecka, dlatego występujące objawy powinno się skonsultować u logopedy i psychologa. Jako rodzice powinniśmy zachować czujność i mieć świadomość, co odróżnia te zjawiska, żeby w odpowiednim momencie zgłosić się po pomoc u specjalisty.

Jak pomóc dziecku jąkającemu się? Porady do zastosowania w domu 

To w domu dziecko czuje się najbezpieczniej i najbardziej swobodnie. Dlatego też w dużej mierze na domownikach spoczywa obowiązek wspólnej pracy nad płynnością mówienia. Rola rodzica w tym procesie ma ogromne znaczenie i bywa decydująca w zdobywaniu przez dziecko kompetencji komunikacyjnych. Warto wspomóc je, stosując poniższe rady i techniki:

• Mów powoli i spokojnie – To Twoja mowa jest wzorem dla dziecka. Staraj się mówić wolno, spokojnie i wyraźnie, bez pośpiechu.
• Nie kończ za dziecko jego zdań i daj mu czas na swobodną wypowiedź – Ważne, żeby dziecko miało przestrzeń na dokończenie swojej wypowiedzi. Popędzanie dziecka lub poprawianie jego sposobu mówienia może zwiększyć stres i powodować, że dziecko będzie unikało wypowiadania się.
• Słuchaj uważnie, okazuj zainteresowanie i cierpliwość – Utrzymuj kontakt wzrokowy. Nie zwracaj nadmiernej uwagi na jąkanie. Skup się na treści wypowiedzi dziecka, a nie na jej formie.
• Twórz spokojne środowisko – Unikaj pośpiechu i hałasu podczas rozmowy. Staraj się ograniczyć stresujące sytuacje, w których dziecko czuje presję, by mówić poprawnie.
• Zadbaj o codzienną rutynę – Odpowiednia ilość snu i unikanie nadmiaru bodźców pomogą zmniejszyć stres, który może nasilać jąkanie.
• Wzmacniaj, wzmacniaj! – Chwal dziecko za to, co mówi, a nie za to, jak mówi. Unikaj sytuacji, które mogą wywoływać lęk przed mówieniem.
• Ucz przez zabawę – Jest wiele gier i zabaw, które nie tylko wzbogacą życie rodzinne, ale także wspomogą dziecko w nauce poprawnego mówienia. Wszystko to w radosnej atmosferze.

Szczególnie ostatni punkt to dobre rozwiązanie dla rodziców, którzy chcą problem jąkania u dziecka rozwiązać w sposób bezstresowy. Zabawy zalecane przez pedagogów, które z powodzeniem mogą być uznane za ćwiczenia płynnej wymowy to:

• śpiewanie piosenek ze zróżnicowaną intonacją,
• zabawy rytmiczne, np. mówienie w rytm klaskania lub tupania,
• czytanie bajek na głos,
• zabawy artykulacyjne, np. kląskanie, mlaskanie, wysyłanie buziaczków, wykonywanie ruchów naprzemiennych, takich jak uśmiech – dzióbek,
• zabawy oddechowe, np. przenoszenie drobnych elementów za pomocą słomki, zdmuchiwanie skrawków waty z dłoni, dmuchanie baniek, dmuchanie na wiatraczek.

To proste sposoby na urozmaicenie dnia, które nie będą wzbudzały w dziecku poczucia wstydu z powodu niedoskonałości w mowie. Wspólna nauka przez zabawę może stać się częścią miłych wspomnień z dzieciństwa, zamiast źródłem kompleksów.

Jąkanie u dzieci – kiedy szukać pomocy specjalisty?

Nie można nie docenić wkładu rodziców w codzienne ćwiczenia i pracę nad jąkaniem. To właśnie w domu mamy największy wpływ na dziecko i jego zdolności komunikacji. Jednak nie da się ukryć, że konsultacja ze specjalistą może nadać kierunek naszym staraniom. Do logopedy powinniśmy udać się, gdy:

• objawy niepłynności trwają ponad 6 miesięcy,
• w trakcie mówienia u dziecka występuje wzmożone napięcie mięśni twarzy,
• zauważamy, że dziecko czuje frustrację lub unika mówienia,
• objawy niepłynności się nasilają,
• chcemy skonsultować swoje obawy.

Wczesna interwencja może zapobiec utrwaleniu się problemu i pomóc dziecku w lepszym radzeniu sobie z niepłynnością mowy. Pamiętajmy więc, jak ważne jest, byśmy obserwowali dziecko na każdym etapie rozwoju, wspierali je i w razie potrzeby sięgali po specjalistyczną pomoc. To właśnie troska rodzica robi największą różnicę i najbardziej wpływa na sukces w walce z jąkaniem.