Rotacyzm u dziecka. Jak można pracować nad wadą wymowy R?

Głoska [r] jest nazywana przez wielu specjalistów „królową głosek”, ponieważ uznaje się ją za jedną z najtrudniejszych w języku polskim. Pojawia się późno w rozwoju mowy, wymaga dużej sprawności języka i dla wielu osób jest symbolem biegłości językowej oraz dykcyjnej. Do pewnego momentu niewymawianie [r] u dziecka jest normalne. Rodzic powinien jednak wiedzieć, w jakim wieku rotacyzm może być sygnałem problemu i jak temu zaradzić.

Jak powstaje głoska [r] i dlaczego jej artykulacja sprawia dzieciom tyle trudności?

Nie bez powodu głoska [r] pojawia się w mowie dzieci zwyczajowo na końcu, zamykając etap nauki mowy. Układ oddechowy, artykulacyjny i fonacyjny to aż trzy zespoły narządów, między którymi musi dojść do idealnej harmonii, aby poprawnie wypowiedzieć problematyczny dźwięk. Rodzicowi łatwiej będzie wyobrazić sobie, z czym zmaga się dziecko, jeśli rozłożymy ten proces na części:

• Język musi się unieść i drżeć, jego czubek powinien dotykać miejsca tuż za górnymi zębami, a następnie szybko odbijać się od podniebienia, wykonując precyzyjne, szybkie ruchy.

• Strumień powietrza musi być kierowany w miejsce artykulacji z odpowiednią siłą.

• Struny głosowe muszą działać poprawnie. Głoska [r] jest dźwięczna, co oznacza, że powstaje przy pomocy drgań w krtani.

To wiele skomplikowanych ruchów jednocześnie! Nic dziwnego, że dzieci potrzebują czasu, by je opanować.

Kiedy niewymawianie [r] jest normalne?

Zanim zaczniemy się martwić tak zwanym reraniem u dziecka, musimy zdać sobie sprawę, że nauka wymowy [r] ma przebieg indywidualny. Warto pamiętać, że mimo określonych norm dotyczących pojawiania się głosek, nie wszystkie dzieci uczą się mówić [r] w tym samym czasie. Zdarza się, że trzylatki wymawiają [r] poprawnie, a sześciolatki wciąż potrzebują na to więcej czasu i wsparcia.

Kiedy dziecko mówi [r]? Norma rozwojowa

Wada wymowy [r] czy etap przejściowy w rozwoju dziecka? Zatroskany rodzic może mieć wątpliwości, zwłaszcza porównując swojego malucha z rówieśnikami. Dlatego warto mieć świadomość, jak wygląda prawidłowa ścieżka w przypadku nauki wymowy [r]. Jak wyglądają normy rozwojowe według obserwacji pedagogów?

• Do 4. roku życia brak głoski [r] jest całkowicie normalny. Dzieci mogą zastępować ją głoską [j], np. „jyba” zamiast „ryba” lub głoską [l], np. „lama” zamiast „rama”.

• Pomiędzy 4. a 5. rokiem życia większość dzieci wymawia głoskę [l] zamiast [r], co stanowi ważny etap w rozwoju artykulacyjnym i przygotowuje je do opanowania głoski [r].

• Pomiędzy 5. a 6. rokiem życia głoska [r] powinna pojawić się naturalnie i samoistnie, może być czasami pomijana i zastępowana głoską [l].

• Najpóźniej do 7. roku życia głoska [r] powinna się pojawić i być używana przez dziecko w mowie spontanicznej. Jeśli tak się nie dzieje, warto skonsultować się z logopedą.

Wiele osób nawet jeszcze w życiu dorosłym zmaga się z trudnościami w artykulacji. Nie przeszkadza to zwykle w codziennych interakcjach społecznych, jednak dla dziecka może być problemem, jeśli nie spotka się z wyrozumiałością w gronie szkolnych kolegów. Dlatego 7 lat to dobry moment, aby wprowadzić ćwiczenia logopedyczne po konsultacji ze specjalistą.

Wada wymowy [r]. Kiedy reranie u dziecka może wzbudzić niepokój?

Czujny opiekun może wyłapać subtelne sygnały, które świadczą o tym, że warto porozmawiać z logopedą. Chcąc mieć pewność, że nie mamy do czynienia z rotacyzmem (potocznie reraniem), czyli wadą wymowy [r], która pozostanie z dzieckiem na stałe, należy nastawić uszu, kiedy maluch wypowiada tę głoskę. Rodzicu, dobry czas na reakcję to:

• jeśli słyszysz, że dziecko mówi [r] w sposób gardłowy, tak jak w języku francuskim,

• jeśli po ukończeniu 6. roku życia dziecko nadal mówi [l] zamiast [r] i głoska [r] nie pojawia się w żadnej pozycji wyrazu,

• jeśli ma problem nie tylko z [r], ale też z innymi głoskami, np. [sz], [ż], [cz], [dż],

• jeśli ma trudności z podniesieniem języka do zębów przy otwartej buzi,

• jeśli widzisz, że dziecko mówi głoskę [r] w sposób wysiłkowy i napina przy tym mięśnie twarzy.

Te problemy mogą świadczyć, że wada wymowy [r] nie zniknie z czasem, jeśli nie udzielimy dziecku wsparcia. Na szczęście istnieją metody walki z rotacyzmem u dziecka, które można stosować na co dzień.

Jak nauczyć dziecko mówić [r]? Ćwiczenia logopedyczne w domu

Domowe sposoby na wadę wymowy [r] jak najbardziej istnieją, a pedagodzy zachęcają do ich wykonywania wspólnie z dzieckiem. Ważne, aby z ćwiczeń logopedycznych uczynić zabawę i nie nakładać presji, bo wtedy maluch chętniej będzie się angażował w trening języka. Poniżej kilka prostych ćwiczeń artykulacyjnych i oddechowych, do których wystarczy lustro i odrobina dobrych chęci.

Głoska [r] – ćwiczenia

• Szybkie uderzenia języka o podniebienie – Dziecko wielokrotnie powtarza zbitki głoskowe [tdn, tdn], trenując elastyczność języka.

• Kląskanie – Dziecko mocno przyciska język do podniebienia, a następnie gwałtownie go odrywa.

• Przesuwanie języka po podniebieniu – Dziecko przesuwa język do tyłu i do przodu po podniebieniu, jakby „malowało” je czubkiem języka, przy szeroko otwartej buzi.

• Unoszenie języka do wałka dziąsłowego – Dziecko wielokrotnie dotyka czubkiem języka podniebienia za górnymi zębami.

• Język na boki – Dziecko przesuwa językiem po wałku dziąsłowym w prawo i w lewo, przy szeroko otwartej buzi.

• Dmuchanie na piórko – Dziecko pobiera powietrze nosem, następnie przy wydechu zdmuchuje piórko z dłoni.

• Pociąg – Dziecko naśladuje dźwięk jadącego pociągu, powtarzając „trrrr”.

Powinniśmy ćwiczyć co najmniej raz dziennie, najlepiej w ramach rutyny, np. przed wieczornym myciem zębów. W ten sposób trening artykulacji gładko dołączy do rodzinnych rytuałów. Ważna zasada jest też taka, aby nie zmuszać dziecka do wielokrotnego powtarzania [r], jeśli ma to spowodować zniechęcenie i monotonię. W atmosferze dobrej zabawy można osiągnąć o wiele lepsze efekty!

Kiedy skonsultować wadę wymowy [r] z logopedą?

Rodzice mogą skutecznie wspierać dziecko w warunkach domowych, a wiele ćwiczeń na wymowę [r] może zmienić się przyjemne chwile integracji domowników. Jednak zawsze warto poprosić o poradę specjalistę. W niektórych wypadkach wizyta u logopedy okaże się też nieunikniona. Są to następujące przypadki:

• jeśli dziecko ma skończone 6. rok życia i nadal nie mówi [r],

• jeśli dziecko ma 5-6. lat i zamiast głoski [r] wymawia głoskę [j], np.: „jowej” lub „lowel” zamiast „rower”,

• jeśli martwi Cię, że dziecko wypowiada głoskę [r] inaczej niż inni, np. w sposób gardłowy,

• jeśli zauważasz, że Twoje dziecko ma trudności ze swobodnym uniesieniem spionizowanego języka; męczy się albo wspomaga ruch żuchwą.

Pamiętajmy! Jeśli pojawią się jakieś wątpliwości, zawsze warto skonsultować je z logopedą. Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, ale czasami trzeba mu pomóc. Kontakt ze specjalistą pozwoli uzyskać profesjonalne wsparcie oraz dokładne instrukcje, jak wykonywać poszczególne ćwiczenia.