Stres przed egzaminem. Jak wesprzeć ósmoklasistę?

Choć sam egzamin ósmoklasisty trwa zaledwie kilka godzin, stres i przygotowania towarzyszą uczniom przez wiele miesięcy. Dla jednych to mobilizacja do działania, dla innych ogromna presja, z którą trudno sobie poradzić. Jako rodzice i pedagodzy odgrywamy bardzo ważną rolę w tym, by pomóc dziecku efektywnie wykorzystać czas przygotowań i odnaleźć się w trudnych emocjach.

Jak dzieci reagują na stres przed egzaminem ósmoklasisty?

W ósmej klasie nasze dzieci czeka pierwszy tak poważny egzamin w życiu, naturalne jest to, że wiąże się on z pewnym poziomem stresu. Jak jednak tak naprawdę nastolatki reagują na zbliżający się termin wielkiego testu?

• Można by odnieść wrażenie, że nie towarzyszą im żadne obawy, gdyż pierwsze miesiące ósmego roku podstawówki mijają pod znakiem prokrastynacji. Próby poruszenia tego tematu często zbywane są twierdzeniem, że „przecież jeszcze dużo czasu”.
• Problem bywa też bagatelizowany, kiedy uczeń przekonany jest, że dobre oceny wystarczą, aby poradzić sobie i zdać z pozytywnym wynikiem. W praktyce jednak egzamin ósmoklasisty wymaga powtórki z kilku ostatnich lat nauki, co jest dużo trudniejszym wyzwaniem bieżąca nauka przed kartkówką.

Obok uczniów zdolnych, jest też druga grupa, czyli dzieci przekonane o tym, że przez dotychczasowe wyniki, nie mają po co starać się na egzaminie. Często nastolatki mające problem z nauką, przybierają postawę obojętności i zniechęcenia. Nie jest łatwo namówić ich do walki o te kilka punktów więcej, jednak jak najbardziej warto podjąć wysiłek.

Rodzic, który chce realnie wesprzeć dziecko musi jednak zdawać sobie sprawę z tego, że odwlekanie nauki, zbytnia pewność siebie czy pozorna obojętność to tylko fasada. Ten sposób radzenia sobie ze stresem jest bardzo typowy dla wieku nastoletniego. Warto jednak reagować na niego wcześniej, zanim początkowy luz zamieni się w panikę na kilka dni przed samym egzaminem.

Czy postawa rodziców wpływa na stres dziecka?

Społeczna presja nie pomaga nastolatkowi i często przynosi wręcz odwrotny skutek. Dlatego jako rodzice nie powinniśmy wywierać zbyt dużych nacisków. Uczeń zbywa kolejne ponaglenia do nauki i w ramach mechanizmu obronnego często odpowiada nam, że przesadzamy.

• Bardzo szkodliwe jest też tworzenie czarnych scenariuszy i roztaczanie przed dzieckiem wizji strasznej przyszłości. Słowa takie jak „a co ty będziesz robić” albo „skończysz bez pracy i bez pieniędzy” z pewnością nie zmotywują młodego człowieka do nauki, mogą natomiast dać skutek odwrotny.
• Coraz częściej obserwuje się też, jak rodzice angażują się w „walkę o oceny” pod koniec ósmej klasy, aby zwiększyć szanse dziecka na dostanie się do „wymarzonej szkoły”. Niestety, takie działania nie zawsze są korzystne dla ucznia, który już w pierwszej klasie liceum lub technikum może odczuć ogromną różnicę w poziomie nauczania, a bez dalszych nacisków ze strony rodziców, nie da rady utrzymać wysokiej średniej. Pozostawiony samemu sobie licealista nie będzie w stanie nagle zyskać samodzielności, a motywacja do nauki też ma małe szanse się pojawić.
• Przykre jest też to, że niektórzy rodzice wciąż powtarzają krzywdzące stereotypy i przedstawiają szkoły branżowe jako skutek niepowodzenia na wcześniejszych etapach edukacji. Nie dość, że jest to niesprawiedliwe względem specjalistów, którzy po szkołach branżowych mają dziś dobrze płatne prace lub firmy, to jeszcze może niepotrzebnie obniżyć samoocenę nastolatka.

Rodzice często obawiają się, że wybór szkoły branżowej może oznaczać „mniejszy prestiż” lub ograniczone perspektywy dla dziecka. W Polsce nadal istnieje stereotyp, że najlepsze kariery zaczynają się w renomowanych liceach lub technikach. Problemem jest brak rzetelnej informacji o możliwościach, jakie oferują szkoły branżowe i rynek pracy.

Za niechęcią do szkół branżowych, idzie też często przekonanie, że jedna ścieżka edukacji jest lepsza od drugiej. Dziecko często pada ofiarą powszechnej opinii, że np. zawód prawnika, psychologa czy informatyka to świetny pomysł na karierę. Trzeba mieć jednak na uwadze, że trendy w edukacji oraz rynek pracy się zmieniają, więc priorytetem w wyborze przyszłego zawodu powinny być zainteresowania i predyspozycje dziecka. O wiele bardziej wspierająca będzie postawa rodzica, który zachęca nastolatka, by odkrył, w czym tak naprawdę się odnajduje.

• Nie każde dziecko jest w stanie sprostać wymaganiom, z którymi wiąże się nauka w liceum. Gdy rodzice popychają dziecko do szkoły ponad jego możliwości, ryzykują nie tylko jego sukces edukacyjny, ale także zdrowie psychiczne. Stres, frustracja i brak poczucia własnej wartości to częste skutki takich decyzji.
• Wysokie wymagania w przodujących w rankingach szkołach szybko weryfikują umiejętności ucznia. Brak sukcesów i trudności w nauce prowadzą do spadku motywacji, lub całkowitej rezygnacji z nauki. Zdarza się, że uczniowie powtarzają rok, zmieniają szkoły lub po prostu nie mają okazji rozwinąć swojego potencjału.
• Ważne jest więc kształtowanie w rodzicach świadomości, że sukces dziecka nie zależy od szkoły jaką wybierze, ale od jego umiejętności, zaangażowania i zgodności wyborów z jego zainteresowaniami.

Brak zainteresowania jednak wcale nie jest lepszy niż próby wywierania presji. Obojętność rodzica udziela się dziecku i bynajmniej go nie motywuje. Nie można oczekiwać, że nastolatek sam sobie wyznaczy priorytety, jeśli my dajemy mu komunikat „rób co chcesz”. Podobnie działa wysyłanie dziecku sygnałów, że nie musi się starać, bo i tak zapłacimy za prywatną szkołę. Zarówno w placówce prywatnej, jak i publicznej dziecko może świetnie rozwijać swój potencjał. Jednak niezależne od szkoły, niewiele osiągnie, gdy damy mu znać, że jego starania nie mają żadnego znaczenia. Musimy brać czynny udział w motywowaniu dziecka na tym etapie życia, bo jego aspiracje dopiero zaczynają się kształtować.

Jak pomóc dziecku w stresie przed egzaminem i efektywnie wykorzystać czas?

Nastolatek ma nieco inne poczucie czasu niż osoba dorosła. Może nie zdawać sobie sprawy z tego, jak szybko przeminą miesiące, które można było przeznaczyć na rozsądnie zaplanowaną naukę do egzaminu ósmoklasisty. Dlatego też rolą rodzica oraz pedagoga jest uświadomienie dziecku, przed jakim wyzwaniem staje i jak ważne jest, żeby był na nie gotowy. Istotne jest tutaj skupienie zarówno na samym teście, jak i ocenach końcowych. Przede wszystkim jednak znaczenie ma aktywne wsparcie. Po jakie metody sięgnąć?

Plan to podstawa

Dobrą praktyką jest powtarzanie według planu. Stwórzmy dla dziecka harmonogram uczenia i starajmy się pilnować, aby się go trzymał. Nawet niewielkie porcje wiedzy, regularnie przyjmowane dadzą efekt. Nie przeładowujmy dziecka nauką, ale jeśli trzeba, zmniejszmy intensywność jego dodatkowych zajęć, aby miał czas zarówno na odpoczynek oraz zainteresowania, jak i przygotowania do egzaminu.

Testy próbne

Warto interesować się postępami w nauce, ale także wspólnie przeglądać edukacyjne strony internetowe oraz zachęcać do rozwiązywania próbnych testów sieci. Ze strony szkoły można natomiast spodziewać się egzaminu próbnego, który da dziecku przedsmak egzaminacyjnego stresu, ale też pozwoli realnie zmierzyć rangę wyzwania, z którym ma do czynienia. Zależnie od placówki, takie testy próbne mogą odbywać się nawet dwa razy, a często grono pedagogiczne również dba o dodatkowe przygotowanie.

Pomoc najbliższych

Wsparcie bliskich osób jest nieocenione w procesie nauki. Książki i repetytoria zawierają niezbędną wiedzę, ale nie odpowiedzą na pytania dziecka. Dlatego jeśli mamy taką możliwość, zaprośmy bliskich do wspólnej nauki. Kuzyn, który jest dobry z matematyki czy ciocia polonistka mogą znacząco ułatwić dziecku przyswojenie materiału. My też możemy zaangażować się we wspólne powtórki albo obejrzeć razem film, który pomoże zapoznać się z treścią szkolnej lektury.

Korepetycje

Czasem dobrym pomysłem jest też zatrudnienie korepetytora. Istotne jest tutaj, aby była to osoba, z którą dziecko znajdzie wspólny język. Jeśli jeden korepetytor się nie sprawdzi, warto spróbować z kimś innym. Najlepszy efekt takich zajęć uda się osiągnąć, jeśli nawiąże się nić sympatii i porozumienia podczas nauki.

Wsparcie w podejmowaniu decyzji

Ważnym aspektem przygotowania się z dzieckiem do egzaminu ósmoklasisty jest także wybór nowej szkoły i dalszej drogi nauczania. Tutaj warto podejść realistycznie i oczywiście nie podcinać dziecku skrzydeł, ale też pozwolić mu wyznaczyć sobie realne cele. Nawet jeśli perspektywy dla takiego nastolatka wydają się ograniczone, nie powinniśmy odbierać mu sprawczości. Jeśli chce iść do szkoły branżowej, przekonajmy go, że to także dobry wybór życiowy, ale niech placówka, do której trafi nie będzie przypadkowa. Egzamin może otworzyć drzwi do lepszych szkół zawodowych, z których wychodzą pożądani na rynku fachowcy.

Zainteresowanie drogą do systematyczności

Systematyczność w nauce będzie sprzymierzeńcem dziecka. Być może niełatwo będzie je przekonać, żeby powtarzało codziennie chociaż 3 strony materiału, ale jeżeli uda się do tego zachęcić, wysiłek się zwróci w postaci kilku dodatkowych punktów. Nie należy w tym celu wywoływać presji i kontrolować na siłę, jednak warto interesować się na bieżąco postępami dziecka i kierując się troską, sprawdzać, czy udaje się utrzymać regularność w powtarzaniu materiału.

Pomoce naukowe

Na rynku można znaleźć wiele repetytoriów, książek, kursów i materiałów dydaktycznych, dzięki którym dziecko lepiej przygotuje się do egzaminu. Jeśli mamy możliwość wykupić tego typu pomoce naukowe, jak najbardziej warto zachęcać nastolatka do pracy z nimi. Oczywiście jest to dodatkowy koszt dla rodzica, jednak w sieci można znaleźć także darmowe materiały. Jeśli nie możemy obciążać domowego budżetu kursami, ściągnijmy egzaminy z poprzednich lat, które dostępne są na stronie CKE.

Pomocne strony internetowe:

• https://cke.gov.pl/egzamin-osmoklasisty/arkusze/
• https://matematykagryzie.pl/
• https://tutore.eu/pl/
• https://wielkapowtorka8klasa.pl/
• https://edukacjapro.pl/
• https://takzdam.pl/kalkulator-punktow/

Znajomość potrzeb dziecka

Rozpoznanie potrzeb ósmoklasisty to najlepsza droga, aby umożliwić mu skuteczną naukę. Jako rodzice, musimy zaobserwować, jakie metody najlepiej sprawdzają się u naszego dziecka. Jeden będzie wolał korepetycje, a inny polubi testy i quizy dostępne w sieci. Trzeba dostosować metody do potrzeb, predyspozycji i preferencji dziecka, a nikt nie zna ich lepiej niż opiekun. Miejmy na uwadze nawyki i upodobania dorastającego człowieka, planując dla niego naukę.

Jak rozpoznać, kiedy stres u dziecka wymaga wsparcia specjalisty?

W ostatniej klasie ważna jest obserwacja dziecka, bo każde inaczej reaguje na stres. Jako opiekunowie jesteśmy w pozycji, gdzie możemy pierwsi wyłapać niepokojące objawy niepokoju przedegzaminowego. Oczywiście nastolatki trzymają pewien dystans i nie zawsze mamy pełen wgląd np. w ich życie towarzyskie czy zainteresowania, jednak uważne oko rodzica wychwyci alarmujące sygnały, jeśli poświęcimy mu uwagę.

Warto obserwować zachowanie w domu i sprawdzać też, jak wygląda jego życie szkolne. Jeśli dziecko wycofuje się z relacji, izoluje się i nagle traci zainteresowanie przebywaniem wśród ludzi może to być sygnał, że coś jest nie tak. Odwrotna sytuacja, czyli większe zainteresowanie nowym towarzystwem niż sprawami szkolnymi czy życiem domowym, także powinno nas zaniepokoić.

Do specjalisty warto udać się więc, jeśli nastąpi nagła zmiana w zachowaniu (np. brak apetytu, wycofanie towarzyskie) oraz zauważymy, że nasza relacja z nastolatkiem się pogarsza. Powinniśmy monitorować reakcje na nasze zainteresowanie postępami i mieć się na baczności, gdy w odpowiedzi otrzymamy agresję, nerwowość lub milczenie. Oczywiście należy też mieć na uwadze, w jakim wieku jest dziecko. Lata nastoletnie to czas zmian, więc pamiętajmy też, by uwzględnić to w naszej ocenie sytuacji.