Dziecko nie lubi brudzić rąk. Czy mam się martwić?

Jeśli dziecko nie lubi się brudzić, reaguje odrazą kiedy do rąk przykleja się plastelina, jedzenie albo piasek na placu zabaw, kiedy czuje że musi natychmiast umyć ręce, dobrze jest przyjrzeć się sprawie bliżej i wnikliwiej. To mogą być objawy nadwrażliwości dotykowej.

Ten problem nie jest związany z poczuciem czystości, estetyki, ani nadmiernym zamiłowaniem do higieny. Nadwrażliwość jest kwestią sensoryczną. Dotyczy skóry i wywołuje u dziecka bardzo nieprzyjemne odczucia, których po prostu chce się jak najszybciej pozbyć.

Taka nadwrażliwość może być miejscowa. Pojawiać się na przykład na rękach i dłoniach, ale zupełnie nie dotyczyć stóp. Są dzieci, które nie wyobrażają sobie malowania palcami, ubrudzenia rąk sosem z pizzy czy mąką, ale chętnie biegają boso po trawie. Lub odwrotnie: ręce i buzia umazane czekoladą to nie problem, za to dotknięcie czegokolwiek bosą stopą jest najgorszą rzeczą na świecie.

Bywa też, że nadwrażliwość występuje w okolicach buzi. To tak zwana nadwrażliwość strefy orofacjalnej (ustno-twarzowej) u dzieci Wtedy dziecko nie chce jeść określonych produktów, albo unikać ich pod określoną postacią. Nie dlatego, że nie są smaczne, ale ze względu na kształt czy fakturę. Na przykład jeść wyłącznie suche potrawy, albo potrzebować krojenia na drobne kawałeczki przed zjedzeniem. Obejmuje to również czynności higieniczne, takie jak mycie i smarowanie buzi lub mycie zębów, wycieranie nosa .

Dyskomfort w skrajnych przypadkach może nawet przeradzać się w ból i bardzo utrudniać codzienne funkcjonowanie. Na jakie objawy powinni zwrócić uwagę rodzice? Czerwona lampka powinna zapalić się, kiedy na przykład dziecko:

• nie lubi malowania palcami,
• unika jedzenia rękami,
• nie lubi chodzenia boso,
• nie lubi dotykania różnych faktur (na przykład mycia gąbką),
• reaguje nieadekwatnie na dotyk (np. nie lubi być głaskane po buzi),
• odmawia potraw o określonej strukturze, bez względu na smak,
• ma trudność z żuciem, gryzieniem i prawidłowym przełykaniem,
• można zaobserwować tendencje do dławienia lub krztuszenia,
• widoczne są nieprawidłowości artykulacyjne.

W takiej sytuacji, im wcześniej dziecko trafi pod opiekę specjalisty, tym szybciej będzie można zaradzić i powstrzymać rozwijający się problem.

Brudne dziecko to szczęśliwe dziecko

Niechęć do brudzenia się może być również odruchem wyuczonym, nie związanym z zaburzeniem czucia. Może wykształcić się u dzieci, jeśli troska opiekunów o higienę przyjmuje przesadne wymiary. Kiedy na przykład wycieramy dziecku ręce i buzię natychmiast, kiedy się ubrudzi. Albo strofujemy je za wszelkie „brudne” zabawy i wymagamy sterylności. W ten sposób uczymy młodego człowieka, że takie sytuacje są czymś złym. A to przecież nieprawda.

Poznawanie świata wszystkimi zmysłami jest ważne dla prawidłowego rozwoju. Dotyk jest w tej układance bardzo ważnym elementem. Jest jednym z pierwszych zmysłów, które się kształtują u człowieka już w życiu płodowym. W powiedzeniu, że „brudne dziecko to szczęśliwe dziecko” jest wiele prawdy. Żeby dobrze poznać otaczający nas świat, warto go dotknąć. A że przy okazji trzeba, a nawet warto się ubrudzić – to dobrze. Tym bardziej, że przy tej okazji organizm dziecka wykształca w sobie jeszcze jedną ważną umiejętność: odporność na zarazki. W sterylnych warunkach nie miałby do tego okazji.

Jeśli zauważymy u dziecka takie niepokojące objawy, warto skonsultować się ze specjalistą. Na przykład z lekarzem rodzinnym albo szkolnym psychologiem. Choćby po to, żeby wykluczyć podejrzenia. Lub skutecznie i szybko pomóc dziecku poradzić sobie z kłopotliwą przypadłością. Zwłaszcza, że może mieć poważne skutki w przyszłości:

• powodować obsesyjną potrzebę mycia rąk, natręctwa,
• prowadzić do przytłoczenia emocjonalnego,
• skutkować problemami w kontaktach rówieśnikami,
• w skrajnych przypadkach skończyć się izolacją.

Im szybciej zaczniemy pracować nad pokonaniem problemu, tym szanse na sukces są większe. Choć podkreślić trzeba jedno: na rozpoczęcie ćwiczeń i terapii nigdy nie jest za późno.

Jak pokonać niechęć?

Niezależnie od przyczyn problemu, zasady i metody działania, żeby się go pozbyć, są podobne. Polegają na stopniowym, wprowadzanym małymi kroczkami, przyzwyczajaniu i przełamywaniu oporów w formie zabawy. Najlepiej takiej, w której rodzic sam aktywnie bierze udział. Przykładowo:

• malowanie rękami, na początek jednym palcem, potem całą ręką,
• rysowanie po lustrze pianką do golenia,
• zabawa w oddzielanie fasolek od grochu,
• chodzenie boso po różnych płaszczyznach,
• mycie gąbką podczas kąpieli,
• jedzenie rękami (zwłaszcza u mniejszych dzieci).

W gabinetach terapeutycznych możliwości do działania pod okiem specjalisty jest jeszcze więcej. Praktycznie każdy wyposażony jest w ścieżki sensoryczne, czyli dywaniki, albo maty o różnych fakturach do chodzenia na bosaka. Bardzo pomocne – i dla dzieci niesamowicie atrakcyjne – są też zajęcia z sensoplastyki. W uproszczeniu polegają na zabawie… produktami spożywczymi. Ryżem, makaronem, jogurtem, galaretką, jadalnymi barwnikami. W tej zabawie można robić wszystko, co podpowie wyobraźnia. A jeśli ktoś się ubrudzi, albo połknie taką „zabawkę”? No cóż. Smacznego! A tak zupełnie poważnie, w trakcie takich zabaw warto jest zwracać szczególną uwagę na to co robi nasza pociecha ze względu na wielkość używanych przez nią/niego elementów.